Dagblaðið Vísir - DV - 24.01.2014, Síða 32

Helgarblað 24.–27. janúar 20144 Karlmenn
H
annes Björnsson sál-
fræðingur segir Mekka
sálfræðinnar vera í
Bandaríkjunum, þar sé
allt rannsakað. Deild 51
í bandaríska sálfræðingafélaginu
fæst sérstaklega við sálfræði karl-
mennskunnar og birtir greinar um
rannsóknarefni sitt í fagtímaritinu
„Psychology of Men & Masculini-
ty“ en þar er byggt á femínískri
rannsóknarhefð. „Megináherslan
er á að skilja hvað felst í því að vera
karlmaður og að stuðla að því að
frelsa karlmenn úr þröngu menn-
ingarbundnu kynhlutverki sem
í raun takmarkar karlmennsku
þeirra. Svokölluð „ofurkarl-
mennska“ er einnig rannsökuð þar
en það eru viðhorf sem ganga svo
langt að vera lítilsvirðandi í garð
ákveðinna hópa. Það er eins kon-
ar einangrunarstefna karlmennsk-
unnar sem er takmarkandi en hún
er til staðar í mörgum hópum og
samfélögum.“
Fjórir þættir
einkenna karlmenni
Útbúin hafa verið ákveðin mæli-
tæki sem mæla hugsjónir karl-
mennskunnar og eitt það lífseig-
asta er frá árinu 1984, „Brannon
Masculinity Scale“. Samkvæmt því
eru það fjögur einkenni sem ein-
kenna karlmenni.
„Í fyrsta lagi er karlmennið ekki
kvenlegt (no sissy). Í öðru lagi nær
karlmennið árangri og ávinnur
sér þannig aðdáun og virðingu. Í
þriðja lagi er karlmennið hart af
sér. Það kemur fram í líkamlegu at-
gervi og andlegu en einnig í því að
karlmennið ber ekki tilfinningar
sínar á torg. Loks er „alvöru“ karl-
maðurinn óhræddur við að prófa
nýja hluti og það fylgir honum
ákveðin ævintýramennska.“
Hannes segir að þessi grunnstef
hafi komið aftur og aftur fram í
rannsóknum.
Ekki of horaðir
Hvað líkamlegt atgervi varð-
ar segir hann að það komi fram
í rannsóknum að ungir karlar
vilji almennt ekki vera of horað-
ir. „Það þykir ekki vera karlmann-
legt ef karl er of horaður eða of
þéttur en þá er hann kominn út
úr þessu normi. Þar er samsvar-
andi vandi kominn upp og í útlits-
dýrkun ungra kvenna. Það getur
haft mjög neikvæð áhrif á sjálfs-
mynd ungra karla að vera ekki
„nógu massaðir“. Það spila fæðu-
bótarefnasalar á auk þess sem það
heldur steramarkaðnum gang-
andi. Við sjáum líka karlmennsk-
una í kvikmyndum. Þar sér maður
oft ofboðslegan vöðvamassa og
ákveðið atgervi sem er ekkert
endilega hollt. Börnin sleppa ekki
heldur því „aksjónkarlarnir“ eru
alveg jafn afmyndaðir og Barbie.“
Hannes segist þó telja að svig-
rúmið sé meira þegar kemur að
störfum karla. „Maður sér þó að
haldið er fram ákveðinni ímynd –
að karlmenni séu í líkamlega erf-
iðum störfum sem hafa áhrif á það
að atgervið verði „flottara“.“
Hinn mjúki maður
Þegar Hannes er spurður um hinn
mjúka mann, sem svo er nefndur,
segir hann að samkvæmt framan-
sögðu mætti líta á mýktina sem
kvenlegan þátt og að niðurstöður
rannsókna sýni að það sé í
ákveðinni andstöðu við hugmynd-
irnar um karlmennsku.
Hann bendir hins vegar á að
þjóðfélagið hafi breyst mikið og að
sennilega muni þessar hugmynd-
ir um ímynd karlmennsku breyt-
ast að einhverju leyti. Hann nefnir
matslistann „Gender Role Conflict
Scale“ þar sem skoðaðir eru þeir
árekstrar sem karlmaðurinn lendir
í í nútímaþjóðfélögum.
„Þetta væri einfalt ef karlmað-
urinn væri veiðimaður í einföldu
samfélagi, kúreki eða indíáni. Nú-
tímamaðurinn þarf hins vegar að
vera duglegur, ná árangri, hann á
ekki að sýna tilfinningar sínar al-
mennt og passa sig sérstaklega á
að sýna ekki tilfinningar innan um
aðra karla – en svo lendir hann í
miklum árekstrum milli heim-
ilis og vinnu. Ég held þó að
þetta sé mikið að breytast
hér á landi vegna þess að
karlarnir eru ekki endi-
lega fyrir vinna heim-
ilisins lengur. Það
er miklu meira
jafnræði í samfé-
laginu. Það þykir
til dæmis ekki
tiltakanlega
karlmann-
legt verk að
vaska upp
sem ég geri
þó vissu-
lega heima
hjá mér sem
og flestir karlar
sem ég þekki en
það skerðir þó ekki karlmennsku
þeirra á neinn hátt.
Það að mega ekki sýna tilfinn-
ingar er stærri vandi. Í rannsókn-
um er jafnvel talað um tilfinninga-
ólæsi karlmanna, að þeir geti ekki
greint á milli tilfinninga, hvað þá
tjáð þær. Það er mjög alvarlegt
ef svo er því tilfinningalegur
vandi leitar þá út á óheppi-
legri hátt. Í Bandaríkjunum
var til dæmis gert sérstakt
átak 2003 undir kjör-
orðinu „Real men, real
depression“ þar sem
karlmenni lýstu reynslu
sinni af þunglyndi. Mér
finnst þetta líka vera að
breytast, yngsta kynslóð
karla er miklu meðvitaðri
um til finningar sínar en
þær eldri eru og eiga miklu
auðveldara með að tjá líðan
sína.“
Vandmeðfarin en
nauðsynleg umræða
Hannes segir að umræð-
an um karl-
mennsku hafi oft farið niður á lágt
plan hér á landi. Það verði að að-
greina eðlilega umræðu um karl-
mennsku frá niðrandi ofurkarl-
mennsku og tengingum við valdið
líkt og í gamla feðrasamfélaginu
þar sem karlinn réð öllu.
„Staðreyndin er að það er mun-
ur á körlum og konum og það sem
hentar öðru kyninu hentar ekki
endilega hinu. Femínisminn hef-
ur verið mikilvæg vegferð í bar-
áttu kvenna fyrir jafnræði og sjálfs-
skilningi. Á sama hátt tel ég að fólk
komist ekki hjá því að velta því fyr-
ir sér, faglega, hvað sé karlmönn-
um eðlilegt og hvað ekki.“ n
Svava Jónsdóttir
Á lágu plani Hannes segir að umræð-
an um karlmennsku hafi oft farið niður á
lágt plan hér á landi. Mynd Sigtryggur Ari
Mjúki maðurinn
Hvað er karlmennska?
Jú, ákveðnar hugmyndir
eru til um karlmennsku
en tímarnir breytast og
mennirnir með.
„Nútímamaðurinn
þarf hins vegar að
vera duglegur, ná árangri,
hann á ekki að sýna til­
finningar
5 leiðir til að
minnka líkur á
krabbameini
n Hreyfðu þig
Það er engin mýta að hreyfing er
gulls ígildi. Í niðurstöðum rann-
sóknar sem Háskólinn í
Vermont framkvæmdi kemur
fram að karlmenn í góðu líkam-
legu formi eru 68 prósentum
ólíklegri til að fá lungnakrabba-
mein og 38 prósentum ólíklegri
til að fá ristilkrabbamein en
karlmenn í lélegu formi. Hreyf-
ing heldur jafnvægi á hormóna-
starfsemi líkamans og heldur
ónæmiskerfinu við efnið.
n Ekki borða djúpsteikt
Karlar sem borða djúpsteikar
franskar kartöflur, kjúkling, fisk
eða kleinuhringi
einu sinni í viku
eða oftar eru
í meiri hættu
en aðrir á að
fá krabba-
mein í blöðru-
hálskirtli. Þetta
er samkvæmt
niðurstöðum Fred Hutchinson-
rannsóknarstofnunarinnar.
n Drekktu granateplasafa
Samkvæmt rannsókn sem
vísindamenn við Háskólann í
Wisconsin framkvæmdu getur
granateplasafi dregið úr vexti
lungnakrabbameins. Fyrri
rannsóknir sýna einnig að þessi
ofurfæða geti seinkað myndun
krabbameins í blöðruhálskirtli
og lækkað svokallað PSA-gildi
hjá körlum sem fengið hafa
meðferð við krabbameini.
n Borðaðu bláber
Bláber innihalda efnasamband
sem kallast „carcinogenic“ sem
er náttúrulegt andoxunarefni.
Efnasambandið er talið geta
dregið úr líkum
á ristilkrabba-
meini, að
sögn vís-
indamanna
við Rutgers-
háskólann í
Bandaríkjun-
um. Einn bolli
á dag af þessum næringarríku
berjum getur gert kraftaverk.
Settu þau út á morgunkornið,
skyrið eða borðaðu þau fersk.
n Borðaðu trefjaríka fæðu
Þeir sem leggja áherslu á að
borða trefjaríka fæðu – rúm 30
grömm af trefjum á
dag – eru í minni
hættu en aðrir
á að þróa með
sér krabbamein
í lifur. Þetta kom
fram rannsóknar-
niðurstöðum sem
birtust í tímaritinu Clinical
Nutrition. Samkvæmt rannsókn-
inni geta trefjarnar hindrað för
eiturefna inn í lifrina.
Algengustu mistökin í ræktinni
D
avey Wavey er bandarískur
einkaþjálfari sem heldur úti vef-
síðu um fitness, þjálfun, heilsu
og næringu á daveywaveyfit-
ness.com/. Wavey tók saman lista yfir
algengustu mistök sem hann hefur
gert í líkamsrækt undanfarinn áratug.
Að halda sig ávallt
við sömu æfingar
Það er mikilvægt að brjóta upp
æfingaplanið á fjögurra til sex vikna
fresti til þess að forðast stöðnun.
Að fylgja sama æfinga-
plani á hverjum degi
Ef þú æfir oft er mikilvægt að þjálfa
hvern vöðvahóp á mismunandi dög-
um.
Að þjálfa ekki þol.
Að þjálfa ekki styrk
Óháð því hvort markmiðið með
líkamsrækt er að auka styrk eða þol er
mikilvægt að þjálfa bæði styrk og þol.
Að hvíla of lengi
Það getur verið gagnlegt að ákveða
fyrirfram hversu lengi á að hvíla eftir
hverja æfingu. Annars er hætta á að
þú ráfir um salinn of lengi eða horfir
óvart á hálfan sjónvarpsþátt án þess
að átta þig á því.
Að hita ekki nógu vel upp
Þú þarft að gera léttar þolupphitun-
aræfingar ef þú ætlar að þjálfa þol. Ef þú
ætlar að þjálfa styrk þarftu að gera létt-
ar æfingar til þess að hita upp vöðvana.
Að stunda líkamsrækt
þegar þú ert veikur
Þú skalt halda þig heima ef þú ert
veikur. Annars vegar getur hreyfing
lengt veikindin og hins vegar get-
urðu smitað félaga þína í ræktinni.
Að halda að þreyttur hug-
ur merki þreyttur líkami
Ef þú æfir eftir vinnu er freist-
andi að afsaka sig með því að
segjast vera of þreyttur til þess
að æfa en þreyttur hugur er
ekki endilega þreyttur líkami.
Að stunda líkamsrækt getur í
raun vakið þig og aukið orku.
Að eyða lengri tíma í
að slúðra en að æfa
Mundu eftir markmiði þínu
þegar þú ferð í ræktina. Ekki
nema markmiðið sé að eignast nýja
vini.
Að nota enga sérstaka
aðferð í átt að markmiði
Að æfa eingöngu til þess að æfa fær-
ir þig ekki nær markmiði þínu. Ef
þú vilt fá vöðvameiri handleggi er
mikil vægt að kynna sér viðeigandi
aðferðir og fara eftir þeim til þess að
ná markmiðinu.
Að herma alfarið eftir öðrum
Það er allt í lagi að gera eins æfingar
og aðrir í ræktinni en ekki herma al-
farið eftir. Ekki nema þú vitir að æf-
ingar næsta manns smellpassi við
markmiðið sem þú hefur sett þér.