Dagblaðið Vísir - DV - 24.01.2014, Qupperneq 53

Menning 45Helgarblað 24.–27. janúar 2014
„Velkominn Þorri –
vertu ekki grimmur“
Þegar út var komið fóru þeir í
aðra brókarskálmina en létu hina
lafa og hoppuðu þannig á öðr-
um fæti umhverfis bæjarhús-
in um leið og þeir buðu Þorra
að ganga í garð eða til húsa.
Eitthvað var mismunandi eftir
landshlutum hversu langt menn
gengu í að skemmta sjálfum sér
og öðrum með svona skrípalát-
um. Vestfirðingar virðast hafa
verið alvörugefnari að þessu
leyti því Strandamenn og Ön-
firðingar létu víst nægja að ganga
kringum bæinn og heilsa Þorra
án mikilla fíflaláta. Sums stað-
ar var gantast með það að skipta
þorradögunum milli bændanna
í sveitinni og tileinka hverjum
einn dag. Skemmtunin fólst svo í
því að heimfæra veður og tíðar-
far þessara daga á skapsmuni og
geðslag sveitunganna. Þessir sið-
ir tíðkast ekki lengur. Það sem
hefur hins vegar þróast og dafn-
að eru þorrablótin – en sá gamli
heimilissiður, sem kannski var
trúarsiður í árdaga og heiðni,
hefur lifað af bæði kristnitöku og
siðaskipti. Það eru ekki margir ís-
lenskir heimilissiðir lífseigari.“
Innrás erlendra tyllidaga
Ólína segir að bóndadagur og
konudagur séu íslensku „Val-
entínusar- og mæðradagarn-
ir“. „ Þessir dagar hafa á síðustu
árum fallið svolítið í skuggann
fyrir innrás erlendra tyllidaga
sem blómasalar og veitingahús
halda mjög á lofti til að tryggja
góð viðskipti. Þetta gengur auð-
vitað í bylgjum; á einum tíma
vilja Íslendingar vera þjóðlegir
og heiðra gamlar hefðir, á öðrum
tíma nenna þeir því ekki. Ég hef
ekki kannað sjálf hug yngra fólks
til þessara íslensku daga en flestir
sem komnir eru um og yfir miðj-
an aldur þekkja bæði bóndadag,
fyrsta dag þorra og konudag;
fyrsta dag góu. Ég veit ekki bet-
ur en karlar gefi konum blóm á
konudag og að konur eldi góða
máltíð eða færi eiginmönnum
sínum eitthvað á bóndadag.
Þá eru blessuð þorrablótin
auðvitað sterkur eimur af minn-
ingu bóndadagsins þó að þau
hafi færst yfir á aðra daga mánað-
arins. Bóndadagurinn er hluti af
menningarhefð sem gaman er
að viðhalda. Hátíðabrigðin felast
í því að stjana svolítið við maka
sinn og láta hann finna væntum-
þykju. Þetta er góður siður.“ n
Á
sviðinu miðju er snjóhús og
inni í því stendur Brynhildur,
hin kalda og fallega drottn-
ing Íslands. Eða er snjóhúsið
hvelfing þinghússins í Berlín,
eins af helstu kennileitum Þýska-
lands? Í Niflungasögunni mætast
menningarheimar Þýskalands og Ís-
lands. Og það gera þeir einmitt hér, á
sviði Kammerspiele í leikstjórn Þor-
leifs Arnarsonar.
Niflungasagan gerist á þjóðflutn-
ingatímunum miklu sem hófust við
fall Rómaveldis á 5. öld, en elsta út-
gáfa hennar sem vitað er um er skráð
á þeirri 13. Nánast á sama tíma var á
Íslandi rituð önnur útgáfa sögunnar
og nefnist Völsungasaga. Á íslensku er
Sigfried kallaður Sigurður Fáfnisbani
og hin hefnigjarna kona hans, Kriem-
hild, heitir Guðrún Gjúkadóttir. Í báð-
um tilfellum endar sagan á því að hún
giftist konungi Húna og fær hann til að
slátra frændum sínum og bróður sem
áður höfðu gengið frá drekabananum.
Fótgangandi í ástarleit
Þegar ég geng inn á æfingu í Kammer-
spiele í Bonn er verið að þurrka blóðið
af sviðinu, enda er lokaþáttur sögunn-
ar nánast splattermynd í miðaldabún-
ingi. Leikararnir hneigja sig, gener-
alprufunni er lokið. Á bak við sviðið
sitja sminkurnar og reykja. „Wagner
byggði óperu sína á bæði íslenskum
heimildum og þýskum,“ segir önnur
þeirra. „Sviðsetningin hér er þó byggð
á útgáfu Hebbel frá 1863,“ segir hin.
„Hefurðu heyrt um hann?“
Ég verð að játa að ég hef það ekki
og furða mig um leið á hinum mikla
leikhúsáhuga Þjóðverja. Allir hér virð-
ast vita sínu viti, enda eru yfir 80 at-
vinnuleikhús í landinu. Til saman-
burðar má nefna að í Bandaríkjunum
eru þau ekki nema 74, þó þar búi fjór-
um sinnum fleiri. Þýskur kvikmynda-
iðnaður rís og hnígur á víxl, en þýskt
leikhús er alltaf með því besta í heimi.
Stutt heimsókn á Wikipediu leiðir
í ljós að Friedrich Hebbel þótti með
helstu leikskáldum Þjóðverja á 19.
öld og gekk eitt sinn frá München til
Hamborgar til að hitta ástkonuna,
Elise Lensing. Hann neyddist á end-
anum til að giftast hinni fallegu og
ríku leikkonu Christine Enghaus til að
tryggja afkomu sína til áframhaldandi
skrifa, en sótti þó innblástur áfram til
Elise þar til hún lést. Niflungarnir urðu
síðasta verk hans, klárað 1862 en hann
lést ári síðar, þá fimmtugur að aldri.
Leikarar teknir á beinið
Og nú skal hann lífgaður við eina
ferðina enn. Allt frá Brecht hefur það
verið hefð þýsk hefð að minna áhorf-
endur á að þeir séu staddir í leikhúsi,
og hér er það gert með því að láta
Hebbel sjálfan (leikinn af Wolfgang
Rüter), kynna verkið og trufla það við
og við. Meðal annars hneykslast hann
á nasískum tilburðum einnar persón-
unnar, enda voru nasistar duglegir að
nota minni úr sögunni í áróðri sínum.
Sagan hefur fylgt þýsku þjóðinni í
800 ár hið minnsta, til góðs og til ills.
Sviðsmyndin er nokkurs konar yfirlit
yfir þýska sögu og er hönnuð af Lit-
háanum Vytautas Narbutas sem hef-
ur verið búsettur á Íslandi í 20 ár og
unnið mikið í íslensku leikhúsi. Auk
Reichstag-hvelfingarinnar má hér
sjá styttuna af Brandenburger Tor,
kross, fána og ýmislegt annað. Sagan
er hvorki látin gerast á sögutíma né
ritunar, heldur er öllu blandað saman
og sér Filippía Einarsdóttir um bún-
ingana, en hún hefur meðal annars
unnið mikið með Vesturporti.
Boba Fett miðalda
Söguhetjan Sigfried er undarlega lítið
í sögunni. Hann drepur vissulega
dreka, en lifir helst á fornri frægð þar
eftir og er stunginn í bakið þegar hann
drekkur úr læk. Í raun er hann nokkurs
konar Boba Fett miðaldasagna, þykir
mikill töffari en gerir lítið og er oftast
drepinn öðrum hvorum megin við
hlé. Þorleifur leikur sér með þetta, hin
mikla hetja Germana er hálfsköllóttur
og lítill en í gylltum jakkafötum til að
sýnast. Drekadrápin gerast utan sviðs
en við heyrum Sigfried sífellt grobba
sig og erum dauðfeginn þegar Hagen
slekkur á honum með því að þrýsta
þumlinum í bak hans.
Við tekur hótun Kriemhild um
hefnd, og líklega er hún hin raunveru-
lega meginpersóna verksins. Sviðið er
rutt í einum af hápunktum sýningar-
innar, en við fáum ekki að sjá hið mikla
blóðbað sem fylgir í kjölfarið. Blóðið á
generalprufunni virðist að mestu vera
frá Sigfried sjálfum komið. Við tekur
nokkurs konar leiklestur, þar sem höf-
undurinn Hebbel reynir, án árangurs,
að fá leikarana til að vera áfram kyrrir
á sviðinu. Að lokum birtast þeir aftur
til að hneigja sig eins og áður var æft.
Og þýðverskir áhorfendur virðast bara
nokkuð hrifnir.
Mafíósar og víkingar
í spagettívestra
„Allir Þjóðverjar þekkja söguna og
læra um hana í skóla,“ segir Símon
Birgisson sem sér um tónlistina og
vinnur reglulega með Þorleifi, meðal
annars skrifuðu þeir leikgerðina að
Englum alheimsins sem enn gengur
fyrir fullu húsi á Íslandi. „Þjóðverjar
eiga stundum erfitt með að nálgast
Niflungana. Það fylgir mikil baksaga
verkinu. Göring vitnaði til dæmis í
þá í frægri ræðu í Stalíngrad og því
er ekki auðvelt að nálgast það í dag.
Oft er farin sú leið að afbyggja það
eða setja einhvers konar „konsept“
á svið. Ætli það byltingarkennda í
nálgun Þorleifs og hópsins hafi ekki
verið að rannsaka það með augum
utanaðkomandi, kanna hið leikræna
í texta Hebbels og athuga hvað felst
í textanum sjálfum. Það er fyndið,
beinskeytt eins og Íslendinga-
sögurnar og stundum hámeló-
dramatískt eins og sápuópera. Við
enduðum með blöndu af mafíós-
um, spagettívestra og víkingadrama
á sviðinu. Og ætli sú nálgun hafi ekki
bara komið Þjóðverjunum nokkuð á
óvart?“
„Hvers vegna fór Kriemhild úr að
neðan?“ spyr einn áhorfenda leik-
stjórann. „Vegna þess að með því að
giftast Etzel er hún að selja sig, sem
er einmitt það sem hún ásakar Bryn-
hildi um að gera þegar erjur þeirra á
milli brjótast út.“ Áhorfandinn melt-
ir þetta um stund. „Hvers vegna fór
hún þá ekki úr að ofan líka?“ spyr
hann loks.
Eftir að hafa sýnt heimamönnum
nýja hlið á Niflungunum heldur ís-
lenska leikhúsfólkið af stað, Þorleif-
ur til Sviss að undirbúa sýningar á
Shakespeare og Wagner, Filippía til
Braunschweig að taka þátt í dans-
sýningu, Vytautas til Borgarleik-
hússins og Símon að undirbúa leik-
gerð að jólaleikriti Þjóðleikhússins.
Ekki má enn uppljóstra hvaða varð
fyrir valinu, en tekist verður á við
eitt af höfuðverkum íslenskra bók-
mennta. Hvort einhver verði ber að
neðan þar mun koma í ljós. n
Ný hlið á Niflungunum - Íslenskt blóðbað í Þýskalandi
Ber að neðan í Bonn
Valur Gunnarsson
valurgunnars@gmail.com
Íslendingar í Bonn
Símon, Filippía, Vytautas
og Þorleifur í Bonn.
Anton Helgi
hlaut Ljóðstafinn
Afþreying og fræðimennska í senn
A
nton Helgi Jónsson hlaut í
dag Ljóðstaf Jóns úr Vör fyrir
ljóð sitt Horfurnar um miðja
vikuna. Þetta kom fram við
athöfn á afmælisdegi Jóns í Saln-
um þar sem niðurstöður ljóða-
samkeppninnar voru kynntar. Tíu
ljóð komust í úrslit keppninnar að
þessu sinni og tvö af þeim reynd-
ust vera eftir Anton Helga, verð-
launaljóðið og annað til. Þetta er
ekki í fyrsta skiptið sem skáldið hlýt-
ur þessi ljóðaverðlaun. Anton Helgi
hlaut Ljóðstafinn fyrst árið 2009 fyr-
ir ljóðið Einsöng án undirleiks. Sama
ár fékk hann sérstaka viðurkenningu
fyrir stutt ljóð sem heitir Vorganga í
Dölum. Bæði ljóðin birtust síðar í
bókinni Tannbursti skíðafélagsins
og fleiri ljóð. Bæði nýju ljóðin, verð-
launaljóðið og hitt sem komst í úrslit,
birtast í næstu ljóðabók skáldsins
sem væntanleg er hjá Máli og menn-
ingu síðar á þessu ári. n
Stjana við makann „Bónda-
dagurinn er hluti af menningarhefð
sem gaman er að viðhalda. Hátíða-
brigðin felast í því að stjana svolítið
við maka sinn og láta hann finna
væntumþykju,“ segir Ólína.