Dagblaðið Vísir - DV - 07.02.2014, Blaðsíða 53

Helgarblað 7.–10. febrúar 2014 Menning 45
Sjónræn tónlist
T
öfrandi verk þeirra Sigurðar
Guðjónssonar og Önnu Þor-
valdsdóttur, Trajectories,
er höfuðprýði sýningarinn-
ar Hljómfall litar og línu í
Hafnarhúsi sem var opnuð þann 1.
febrúar og stendur yfir til 13. apríl.
Gestum vetrarhátíðar gefst tækifæri
til að líta sýninguna augum á safna-
nótt.
Fíngerður fjörusandur í dökkum
en glitrandi litbrigðum veltist um
veggi og gólf í björtum sal. Um hug-
ann renna hugsanir um tíma og
náttúru. Hreyfing grófra sandkorn-
anna kallast á við tónlist Önnu.
Sýningin í Hafnarhúsi snýst um
myndlistarverk í anda „sjónrænnar
tónlistar“ (visual music) en á henni
eru verk eftir um 40 listamenn.
Sýningarstjórar eru Hafþór
Yngvason, Yean Fee Quay og Jón
Proppé og blaðamaður DV fékk að
slást í för með þríeykinu um sýn-
inguna.
Jón segir frá því að sýningin hafi
fyrst verið opnuð á hátíð sjónrænn-
ar tónlistar á Íslandi, Reykjavík
Visual Music – Punto y Raya, sem
fram fór um síðustu helgi. „Við það
tækifæri var verk Sigurðar og Önnu
frumflutt í lifandi flutningi. Hér á
safninu er verkið sett upp í rýminu.“
Víðtæk áhrif á samtímann
Sýningin er þrískipt en í fyrsta hluta
hennar eru sýnd lykilverk eftir
helstu frumkvöðla sjónrænnar tón-
listar, frá fyrri hluta tuttugustu aldar,
Viking Eggeling, Thomas Wilfred,
Oskar Fischinger og bræðurna John
og James Whitney.
Jón, Yean og Hafþór greina frá
því hvernig verkin gefa innsýn í
sögulegt baksvið listgreinarinnar og
í ljós kemur að listamennirnir höfðu
víðtæk áhrif á samtímalistamenn og
kvikmyndaiðnað.
Verk Vikings Eggeling er frá 1924,
er elsta verk sýningarinnar, og heit-
ir Diagonal Symphonie. „Abstrakt
kvikmyndaverk sem strax má sjá að
hefur orðið áhrifavaldur í grafík og
list,“ segir Hafþór.
Thomas Wilfred er kannski
þekktastur fyrir tæki sem hann
kenndi við lumia. Hugvitssamleg
lítil tæki sem hann hugsaði eins og
hljóðfæri en vörpuðu litum og form-
um í stað þess að gefa frá sér tóna.
„Thomas hugsaði sér að fólk gæti
haft tækin heima hjá sér og horft á
ljósaspilið sér til yndisauka,“ segir
Yean og sýnir blaðamanni verkið
en gestir sýningarinnar geta horft á
sjónarspil slíks tækis.
Unnu fyrir Disney og Hitchcock
Samspil listamanna við afþreyingar-
iðnað er augljóst á sýningunni og
sýnilegast er það í í verkum Oskars
Wilhelms Fischinger, sem meðal
annars starfaði fyrir Disney, og Whit-
ney-bræðra sem áttu í samstarfi við
Alfred Hitchcock.
„Oskar var sjálfur bæði kvik-
myndagerðarmaður og listmálari,
helst þekktur fyrir að vinna sjónræn
abstrakt verk út frá tónlist löngu áður
en tölvugrafík og tónlistarmyndbönd
héldu innreið sína,“ segir Jón en lista-
maðurinn gerði til dæmis mynd-
brellur fyrir mynd Fritz Lang frá 1929,
Woman in the Moon. Yean segir bet-
ur frá tengslum Oskars við Disney-
myndina Fantasia en tengingin
er gestum sýningarinnar augljós.
„Oskar hélt innreið sína til Hollywood
snemma á fjórða áratugnum og vann
fyrir Paramount. Honum hugnaðist
ekki starfið í Hollywood. En hann-
aði til að mynda nokkur myndskeið
í Disney-myndinni Fantasia (1940)
en hætti og vildi ekki verið kenndur
við verkið vegna þeirra breytinga sem
Disney gerði á verkum hans.“
Listamenn leita í tónlist
Auk innsetningar Sigurðar Guð-
jónssonar og Önnu Þorvaldsdóttur
er sýnt verkið DeCore (aurae), eftir
listamanninn Doddu Maggý sem er
yngsti listamaðurinn á sýningunni
en hún er fædd árið 1981.
Þá eru sýnd valin verk eftir
bandaríska listamanninn Jeremy
Blake og fleiri auk verðlaunaverka
frá sjónrænu tónlistarhátíðinni.
Í þriðja hluta sýningarinnar eru
sýnd verk eftir rúmlega 20 lista-
menn. Jón segir ætlunina að verkin
kynni hvernig hugmyndir um tón-
list og myndlist má lesa í verkum
íslenskra myndlistarmanna. „Hér
eru valin verk sem tengjast tónlist
með einum eða öðrum hætti og því
hvernig hugmyndir um samhengi
myndlistar og tónlistar þróuðust hér
á landi,“ segir Jón frá og sýnir nokkur
verk í salnum. Þeirra á meðal lyktar-
orgel Dieters Roth, fallegt verk eftir
Eyborgu Guðmundsdóttur og Kjar-
val, Svavar Guðnason og Margréti
Blöndal.
„Hér má greina hvernig mynd-
listarmenn leita að fyrirmyndum í
tónlist. Í abstraktlist var þróuð ný
tegund myndlistar og í raun má
rekja hugmyndir um sjónræna tón-
list í gegnum listasöguna fram til
okkar tíma. Þessi hluti sýningarinn-
ar er til vitnis um það,“ greinir Jón
frá. n
Verk Önnu Þorvalds og Sigurðar Guðjónssonar höfuðprýði sýningar í Hafnarhúsi
Trajectories Verk eftir Sigurð
Guðjónsson og Önnu Þorvalds-
dóttur er höfuðprýði sýningarinnar
í Hafnarhúsi. MynDir SiGTryGGUr Ari
Sýningarstjórar Hafþór Yngvason, Yean Fee Quay og Jón Proppé.
DeDore (aurae) Verk eftir Doddu Maggý,
yngsta listamanninn með verk á sýningunni.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
„Thomas hugsaði
sér að fólk gæti
haft tækin heima hjá sér
og horft á ljósaspilið sér
til yndisauka.
Nánast allir þjóðfélagsþegnar urðu
fyrir umtalsverðu efnahagslegu
tjóni og gerðu sér jafnframt grein
fyrir því að þjóðarbúið hafði orðið
fyrir skaða sem tæki langan tíma
að bæta. Um leið blasti við þjóð-
inni að stjórnvöld höfðu ekki hugs-
að sem skyldi um þjóðarhag og í
raun brugðist grundvallarhlutverki
sínu – að gæta almannaheillar. En
við vorum engan veginn í stakk búin
til að horfast í augu við þennan póli-
tíska vanda. Stærsta verkefni okk-
ar í dag er að endurnýja svið stjórn-
málanna og í þeim efnum eigum við
langt í land. Hér þurfum við nýja
hugsun um samfélagið og nýjar leið-
ir til að virkja okkur sjálf sem borg-
ara til að taka þátt í stjórnmálunum.
Það var alls ekki við því að búast að
okkur tækist að gera þetta strax eft-
ir hrunið. Þá voru alls konar hlutir
sem varð að bregðast við samstund-
is til þess að þjóðfélagsvélin næði að
virka, fólk fengi launin sín, fyrirtæk-
in héldu rekstrinum áfram, opinber-
ar stofnanir sinntu þjónustu sinni
o.s.frv. Viðleitni stjórnvalda strax eft-
ir hrun og fyrstu árin beindist nánast
öll að því að halda efnahagsmask-
ínunni gangandi. Við þessar aðstæð-
ur er mjög erfitt að hugsa til langs
tíma. Stjórnvöld og einstaklingar eru
uppteknir af tilteknum áhyggjuefn-
um sem kalla á úrlausn hér og nú.
Okkur dreymir oft um skyndilausnir
á lífsvandamálum okkar, en í þessu
tilviki þá er engri slíkri lausn til að
dreifa. Við eigum engan kost annan
en mennta sjálf okkur, horfast í augu
við blekkingar fortíðar og leita skiln-
ings og þekkingar á raunverulegum
aðstæðum okkar og möguleikum,“
segir Páll.
Aðspurður út í hinar ýmsu til-
raunir sem hafa verið gerðar á sviði
stjórnmálanna á undanförnum
árum, segir Páll: „Skemmtilegasta
tilraunin var vafalaust Besti flokk-
urinn. Hann kom með jákvæða
hugsun sem lýsir sér kannski best í
orðum Jóns Gnarr, þegar hann sagði
„við tölum ekki illa um annað fólk.“
En margar þessara tilrauna hafa ein-
kennst af óþolinmæði og óraunsæi.“
Páll hefur lengi talað fyrir því að
stjórnarskráin yrði endurskoðuð,
en hann telur að það hefði þurft að
undirbúa það miklu betur en gert
var. „Þetta var gert í fljótheitum og
menn ætluðu sér um of. Hins vegar
hefur heilmikil vinna verið unn-
in sem vafalaust mun koma sér vel
þegar málið kemst aftur á dagskrá.“
raunveruleg reiði
Ég spyr hvernig hann upplifir
þjóðarsálina nú í dag, sjálfur segist
ég greina þar aukna reiði og hörku
í hugmyndafræðilegum deilum
manna. „Ég held að þetta sé rétt hjá
þér, að fjöldi fólks sé undir niðri mjög
reiður og ósáttur við hlutskipti sitt:
„Af hverju þurfa mín laun að vera
skorin niður á sama tíma og lánin
mín hækka?“ Svo sjáum við aðra
sem eru farnir að maka krókinn með
óeðlilega háum launum miðað við
aðra launþega,“ segir Páll. Við erum
sammála um að þjóðfélagsumræð-
an eigi oft meira skylt við skotgrafa-
hernað en skynsamlega rökræðu.
„Það eru tvenns konar forsendur fyr-
ir skynsamlegri umræðu,“ segir Páll:
„Í fyrra lagi þarf fólk að hafa skilning
á almennum hugmyndum og hug-
tökum um úrlausnarefnin og geta
gert þau öðrum skiljanleg. Í öðru lagi
þurfa að vera til fjölmiðlar sem halda
uppi vönduðum umræðuþáttum og
vönduðum skrifum um þjóðfélags-
mál. Því miður skortir mikið á skiln-
ing okkar á ýmsum lykilhugtökum
sem eru forsenda skynsamlegra um-
ræðna. Menn tala til dæmis stund-
um um réttlæti eins og það sé bara
það að fá vilja sínum framgengt. Slíkt
gengur ekki.“
Jöfnuður, jafnrétti og jafnræði
Í nýjustu ritgerð bókarinnar Rétt-
læti og samfélagsmyndun setur
Páll fram kenningu um þrjár mis-
munandi gerðir réttlætis á hinum
þremur ólíku sviðum mannlífsins:
jöfnuður er efnahagslegt réttlæti,
jafnræði er stjórnmálalegt hugtak
um jafna möguleika ólíkra hópa til
að hafa áhrif á landsmálin, og jafn-
rétti varðar hið andlega svið, það
er jöfn tækifæri fólks til að upp-
götva og tjá hvað þau telja rétt og
satt og færa rök fyrir máli sínu. Allt
er þetta nauðsynlegt ef við ætlum
að mynda réttlátt samfélag. „Nú á
dögum beinist athyglin langmest að
jöfnuðinum, sem er að mörgu leyti
mjög skiljanlegt, en þar með er ekki
tekið nægilegt tillit til jafnréttisins og
jafnræðisins. Það er ekki mikið jafn-
ræði í stjórnmálum á Íslandi. Það
er rétt eins og stjórnmálunum hafi
verið stolið frá almenningi og gerð
að leikvelli örfárra einstaklinga. Al-
menningi er haldið frá stjórnmál-
um með kerfi sem býður upp á það
að örfáir aðilar fara með öll völd í
landinu. Svo dæmi sé tekið þá er
sjálfstætt ákvörðunarvald ráðherra
hér alltof mikið og miklu meira en
í nágrannalöndum okkar. Það er
mjög erfitt í þessu stjórnkerfi sem
við búum við að koma á nokkurri
vitiborinni umræðu um sameigin-
lega hagsmuni. Kerfið eins og það er
kallar á fólk sem hefur unun af valdi
og þráir að beita völdum, en hefur
ekki að sama skapi áhuga á skyn-
samlegri umræðu.“
Borgaranefndir og lýðræði
Í bókinni setur Páll ekki fram fast-
mótaðar hugmyndir um hvern-
ig samfélaginu sé best stjórnað, en
hann telur mikilvægt að þorri al-
mennings taki beinan eða óbein-
an þátt í umræðum um sameig-
inleg hagsmunamál. „Til þess að
vera virkur þátttakandi í stjórnmál-
um þarf almenningur að hafa að-
gang að réttum upplýsingum um
það sem hefur gerst og er að gerast
í þjóðfélaginu. Hann þarf að geta
treyst því að forystumenn þjóðar-
innar fari með satt og rétt mál og
þeir sæti vandaðri gagnrýni fjöl-
miðla ef og þegar þeir hugsa fyrst
og fremst um að fegra eigin ímynd
og afstöðu. Og hann þarf að hafa
leiðir til að mótmæla þegar hann
er ósáttur við ákvarðanir stjórn-
valda og telur þær ekki samræm-
ast almannahag.“ Ég spyr Pál um
skoðun hans á beinu lýðræði sem
fælist í því að almenningur geti kos-
ið um margvísleg hagsmunamál
sín. Páll hefur vissar efasemdir um
slíkt fyrirkomulag. „Lýðræði er fyrst
og fremst fólgið í því að lýðurinn, al-
menningur, ræði sín mál og leiði til
lykta með aðferðum sem þorri fólks
er sáttur við. Kosningar eru ein af
slíkum leiðum sem geta hentað við
vissar aðstæður. En kosningar einar
og sér tryggja ekkert lýðræði, heldur
geta þvert á móti gefið lýðskrumur-
um, sem kæfa alla skynsamlega um-
ræðu, gullið tækifæri til að blekkja
almenning. Við slíkar aðstæður er
tómt mál að tala um lýðræði.“
Páll telur að borgaranefndir sem
fólk veljist í með hlutkesti sé lík-
lega hentugasta leiðin til að fram-
kvæma raunverulegt lýðræði. „Ég
sé fyrir mér að við setjum á lagg-
irnar kerfi borgaranefnda þar sem
hver nefnd hefði tiltekinn mikil-
vægan málaflokk til umfjöllunar,
svo sem skattamál, heilbrigðismál
eða skólamál. Valið yrði í nefndirn-
ar úr þjóðskrá samkvæmt ákveðn-
um reglum sem myndu tryggja sem
mest jafnræði meðal ólíkra þjóðfé-
lagshópa. Nefndirnar hefðu raun-
veruleg völd til að fjalla um mál og
móta stefnu sem Alþingi og sveit-
arstjórnir yrðu að taka mið af. Þær
hefðu trygga stöðu í stjórnkerfinu
og yrðu endurnýjaðar reglubundið.
Með hverri nefnd störfuðu embætt-
ismenn og fólk gæti fylgst með störf-
um nefndanna. Fámenn þjóð eins
og við Íslendingar er í einstaklega
góðri aðstöðu til að virkja borgarar
landsins með þessum hætti til þátt-
töku í stjórnmálum. Það yrði mikið
verkefni að skipuleggja kerfi slíkra
borgaranefnda, ákveða viðfangsefni
þeirra, vinnulag og valdsvið. En ég
tel að með þessum hætti myndum
við smám saman læra að axla póli-
tíska ábyrgð okkar sem borgarar í
hinu íslenska ríki.“ n
„Stærsta verkefni
okkar í dag er að
endurnýja svið stjórn-
málanna.