Dagblaðið Vísir - DV - 18.02.2011, Blaðsíða 25

Viðtal | 25Helgarblað 18.–20. febrúar 2011
„Já. ég hef miklar áhyggjur af
þessu. Í skýrslu rannsóknarnefnd-
ar Alþingis vegna bankahruns-
ins höfðu skýrsluhöfundar einnig
áhyggjur af þessu og ræddu með-
al annars hvernig Viðskiptaráð var
nánast orðið að reglugerðarsmið
fyrir bankana og bankaumhverf-
ið. Þetta er viðfangsefni stjórn-
valda á öllum tímum. Plató skrif-
aði um þetta meira að segja. Þegar
viðskiptahagsmunir eða atvinnulíf-
ið eru farin að hafa áhrif á réttkjör-
in stjórnvöld og þau fara að haga
ákvörðunum sínum í samræmi við
hagsmuni þeirra en ekki sinna um-
bjóðenda. Þegar tugþúsundir kjós-
enda ákveða að setja x við ákveðið
stjórnmálaafl í kosningum eru þeir
að merkja við ákveðin sjónarmið,
ákveðna pólitík og þeir varpa trausti
sínu á tiltekið fólk og tiltekinn mál-
stað. Þetta fólk hefur aðeins umboð
frá almenningi. Við sem erum á Al-
þingi höfum þetta umboð, þetta er
keflið sem við höfum í höndunum.
Mér finnst einkennleg um-
ræða um að pólitík sé hættuleg.
Pólitík er lýðræði í hnotskurn. Það
eru straumar og stefnur sem fara á
kjördag á tiltekna flokka og tiltekna
einstaklinga sem fara með tiltekna
stefnu. Kjósendur eiga að geta treyst
því að stefna þeirra sem fá umboð til
að stjórna landinu sé við lýði en ekki
stefna sem byggist á samningum
við þá sem hafa ráðið allt of miklu
og allt of lengi í þessu landi. Raun-
in hefur verið sú með sterk hægri-
öfl hér í landinu undanfarna áratugi
að hagsmunaöfl þeim megin á póli-
tíska litrófinu hafa haft mikinn og
víðtækan aðgang að stjórnkerfinu
og gera fortakslausa kröfu um að
hafa þann aðgang þrátt fyrir að lýð-
ræðislegt umboð hafi breyst.“
Viðurkennt er að hættan á spill-
ingu sé mikil á mörkum einkarekstr-
ar, til dæmis verktaka, og almanna-
valds á sveitarstjórnarstiginu. Varst
þú að vísa til þessa þegar þú fjallaðir
um REI-málið í þessu sambandi?
„Ég á við að þegar pólitíkin glutr-
ar niður umboði sínu og fer að fara
með almannahagsmuni eins og
þeir séu sínir eigin. Þegar stjórn-
málamenn fara með almannafé
eða almannaeignir sem væru þær
einkaeign að þá er hætta á ferðum.
Þetta var óvenju bert í REI-málinu
þar sem búið var að dúka borð fyr-
ir einkageirann. Maður þakkar sín-
um sæla fyrir að það skuli hafa tekist
að snúa því við. Þar voru FL Group
og aðrir sem síðar urðu persónur og
leikendur í hruninu aðeins um ári
síðar. Okkur er falið að fara með al-
mannahagsmuni, almannavald og
almannaeignir. Okkur er óheimilt að
ráðstafa þeim á annan hátt en lýð-
ræðislegt umboð segir til um.“
Díoxínmengun og undanþágur
Díoxín er baneitrað efni. Vart hef-
ur orðið díoxínmengunar frá sorp-
brennslustöðvum. Nefna má sorp-
brennsluna Funa í Skutulsfirði og
skaðann sem þegar hefur hlotist
af díoxíni í umhverfinu þar. Er sú
mengun ekki dæmi um gagnslítið eft-
irlitskerfi með hliðstæðum hætti og
eftirlit með bönkunum reyndist hald-
lítið þegar á reyndi og gagnrýnt var í
skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis?
„Ég er sannfærð um að eftirlits-
kerfi umhverfismála er kerfi sem
þarf skoðunar við rétt eins og eftir-
litskerfi fjármálamarkaðarins. Það
er vegna þess að hér eru sömu hags-
munir á ferðinni og ég ræddi áðan.
Samkvæmt þeim er litið svo á að
umhverfissjónarmið og eftirlit sé
hindrun í vegi framkvæmdaaðila
og atvinnulífsins. Ekki stoð í þeirra
þágu heldur hindrun. Þetta gerir að
verkum að við verðum ginnkeyptari
fyrir undanþágum, tilhliðrunum og
sveigjanleika gagnvart þessum stóru
aðilum og það er sagt vera í þágu at-
vinnuuppbyggingar eða athafna og
framkvæmda. Mér finnst ekki góð-
ur bragur á því að sækjast sífellt eftir
undanþágum. Hafi reglur verið inn-
leiddar eða settar liggja venjulega
þekking og ákveðnar staðreyndir
þeim til grundvallar og þær síðan
verið færðar inn í staðla eða viðmið.
Ísland óskaði því árið 2002 eftir und-
anþágu frá Evrópureglugerð. Í þeirru
undanþágu felst að það eigi að mæla
díoxín frá sorpbrennslustöðum á 5
ára fresti en í sjálfu sér ekkert get-
ið um hvað eigi að gera á grund-
velli mælinganna. Þessar mælingar
voru gerðar 2008 og þá væntanlega
kynntar umhverfisráðherra. Það
liggur hins vegar engan veginn fyr-
ir hvaða ákvarðanir voru þá tekn-
ar. Um þetta eru engin gögn hér í
ráðuneytinu. Við sjáum ekki hvers
vegna óskað var eftir undanþágunni,
hvernig henni var fylgt eftir. For-
stjóri Umhverfisstofnunar taldi sjálf
að það hefðu orðið mistök af hendi
stofnunarinnar og umhverfisráðu-
neytisins í þessu máli og ég taldi því
rétt að utanaðkomandi aðili kæmi
að stjórnsýslu málsins frá upphafi og
skrifaði Ríkisendurskoðun bréf þess
efnis. Þar er málið til skoðunar. Í
þessu efni er undir grundvallarregl-
an um það hvar ábyrgðin liggur, hver
eigi að upplýsa almenning, hvað eigi
að gera við afrakstur mælinganna,
hvort ábyrgð liggi hjá sveitarfélagi,
framkvæmdaaðila, eftirlitstofnun
og svo framvegis. Þetta er allt harla
óljóst. Við þurfum að fá þetta upp á
borðið. Mér finnst Umhverfisstofn-
un hafa tekið vel á málinu eftir að það
kom upp. Það liggur fyrir mjög metn-
aðarfull rannsóknaráætlun sem snýst
ekki aðeins um að mæla díoxín í jarð-
vegi umhverfis sorpbrennslustöðvar
heldur einnig aðra díoxínmengunar-
valda sem er stóriðjan.
Órólegur stjórnmálaflokkur
Nú er kjörtímabilið hálfnað og stjórn-
arflokkarnir hafa verið í einni sæng í
2 ár. Nýverið skammaði Jóhanna Sig-
urðardóttir, formaður Samfylkingar-
innar, VG blóðugum skömmum og
sagði deilurnar innanflokks í VG hafa
skaðað stjórnarsamstarfið og dregið
úr því trúverðugleika og mátt. Hluti
VG léki hættulegan leik sem gæti end-
að öðruvísi en menn ætluðu. Hver er
staðan og hvað finnst þér um þetta?
„Ég er ekkert ógurlega viðkvæm
fyrir þessu. Að jafnaði finnst mér
ágæt vinnuregla að menn tali vel til
síns samstarfsflokks. Það eru sveifl-
ur og boðaföll innan allra flokka
sem flokkarnir verða að fá næði til
að vinna með og vinna úr á sínum
vettvangi. Um stöðuna má segja ým-
islegt. Ég er svo heppin að hafa byrj-
að seint í pólitík og fór í borgarstjórn
árið 2006. Þegar ég verð ráðvillt þykir
mér gott að stíga eitt skerf til baka, líta
yfir sviðið og horfa til lengri tíma. Það
hefur oft gangast mér vel. VG er lengst
til vinstri í litrófinu og er aukinheldur
við víglínuna í grænu málunum og
jafnvel í kvenfrelsismálunum. Ég tel
að það sé eðlilegur hlutur að slíkur
flokkur eigi stundum erfitt með mála-
miðlanir. Það væri eiginlega skrítið
ef það gerðist ekki. Flokkur eins og
þessi, sem varð til árið 1999, tók út
sinn þroska og breyttist úr smáflokki
í burðugan flokk í stjórnarandstöðu.
Hann var rödd þeirra sem gagnrýndu
og í stjórnarandstöðu fékk flokkurinn
sjálfsmynd sína. Það er til býsna mik-
ils mælst að allur hópurinn finni sig í
því að vera flokkur málamiðlana. Það
sem sumir kalla ástand eða uppnám
innan flokksins er í þessum skilningi
hið eðlilega ástand. Það er mikill og
sögulegur áfangi að hafa nú hreina
vinstristjórn í fyrsta skipti. Það er líka
verkefni að afsanna goðsögnina um
sundrungu vinstrimanna – aldrei
hefur liðið heilt kjörtímabil án Sjálf-
stæðisflokksins.“
En óttast þú aldrei að átökin verði
svo mikil innan flokksins að þið fær-
ið pólitískum andstæðingum ykkar
stjórnartaumana á ný?
„Jú. Það væri synd að segja að
við byggjum nú við pólitískan stöð-
ugleika. Það er nú þannig að maður
hefur verið uggandi um næstu viku
og næsta mánuð frá því þessi ríkis-
stjórn tók við. Það er ekki endlega
vegna þessara mála heldur hins að
viðfangsefnin eru risavaxin. Við erum
ekki aðeins að taka við eftir hrun
bankakerfisins heldur einnig eftir
áralanga stjórn stjornmálaafla undir
áherslum sem okkur er ekki að skapi.
Þannig að við erum ekki aðeins að
tala um að byggja upp heldur einnig
að snúa við, snúa skipinu og breyta
um stefnu.“
Tregðan í kerfinu
Verður þú vör við tregðu við slíkar
breytingar innan stjórnkerfisins sem
rekja má til þessarar löngu stjórnar-
setu?
„Já, ég er ekki í nokkrum vafa
um það. Það er ekki aðeins ákveðin
tregða innan stjórnarráðsins heldur
í samfélaginu öllu. Það á til dæmis
við um fjölmiðlunina. Hvar er núll-
punkturinn á pólitíska kompásnum?
Hann hefur flust mikið til hægri. Við
getum tekið dæmi um atvinnuupp-
byggingu á norðausturhorni lands-
ins. Þar erum við komin með öflugt
verkfæri sem heitir sameiginlegt mat
á umhverfisáhrifum. Þetta mat bygg-
ist á mikilli vinnu og markar tímamót.
Þar er dregið fram að um geti verið að
ræða ágenga nýtingu á jarðvarma og
þar geti orðið óafturkræfur skaði á
náttúrunni. Hvaða stöðu hefur þessi
skýrsla í umræðunni á Norðaustur-
landi? Hún hefur verið rædd, hún er
kláruð og hún er farin út af sviðinu.
Sá sem vill taka þessa skýrslu aftur til
handargagns er sagður ganga erinda
einhvers konar jaðarsjónarmiða þótt
skýrslan hafi verið unnin af til þess
bærum aðilum og sé sett sett fram
á hlutlausan hætt og ætlað að varpa
ljósi á þær hættur og ágreiningsmál
sem varða umhverfisáhrif samfara
ágengri nýtingu jarðvarma.“
Ófullnægjandi fréttamiðlar
„Þetta nefni ég vegna þess að fjöl-
miðlar eiga hér einnig hlut að máli.
Fjölmiðlar hafa því miður allt of lítil
færi til þess að stunda rannsóknar-
blaðamennsku og fara djúpt í málin.
Því miður snýst fjölmiðlun of mikið
um það að reka hljóðnemann fram-
an í þann sem er yfirlýsingaglaður.
Sem er tilbúinn að segja eitthvað sem
nær upp í góða fyrirsögn. Nær ein-
hverju trukki og nær líka að smita í
næstu frétt þar sem fenginn er ein-
hver annar jafn yfirlýsingaglaður til
að halda hinu gangstæða fram. Dýpt-
in í fréttunum líður fyrir þetta. Þetta
er umhugsunarefni og kannski stafar
þetta af því að við erum alltaf á hlaup-
um og reynum alltaf að vera eins og
fullburða þjóð en erum það kannski
ekki. Kannski vantar okkur fleira fólk.
Ég sakna þess að ekki er farið í saum-
ana á málum. Ljósvakamiðlarnir eru
þessu marki brenndir einnig. Þetta
er svona spælingaupplegg; menn
gera góða þætti ef viðmælendurnir
ná að grilla hver annan en ekki þeg-
ar vel tekst til um að upplýsa. Þetta
er þrætubókarlist og mér finnst ég
heyra það æ oftar að fólk forðist að
fylgjast með fjölmiðlum. Ég sá frétt
um daginn þar sem sagði frá því að
aðeins 9 prósent aðspurðra leituðu í
prentmiðla til þess að fá fréttir. Hin-
ir eru í netmiðlunum þar sem aðeins
er klórað í yfirborðið. Ég vil fá meira
af löngum umræðuþáttum og frétta-
skýringum. Við erum á tímamótum
að mörgu leyti. Maður getur spurt
sig hvort endurnýjunin sé hér nægj-
anleg. Einnig í þinginu. Jafnvel gaml-
ir stjórnmálahundar eru sammála
um það að umræðan í þinginu sé á
óvenjulega lágu plani á köflum um
þessar mundir.“
ESB-ferlið á að taka til enda
Hvað vilt þú varðandi ESB og umsókn
um aðild að Evrópusambandinu?
„Alveg óháð samstarfinu við Sam-
fylkinguna er það mín skoðun að nú
sé komið að þeim tímapunkti í póli-
tískri umræðu að þjóðin eigi heimt-
ingu á því að sjá drög að samningi til
að kjósa um. Það vildi svo vel til að
þessi niðurstaða var einnig niður-
staðan í samstarfi flokkanna en þetta
er einnig mín sannfæring. Ég er ekki
hlynnt aðild að Evrópusambandinu
sjálfu en ég vil sjá samning. Ég vil
sjá niðurstöðu ekki bara um land-
búnað og sjávarútveg heldur einnig
í umhverfismálum, lýðræðismálum,
byggðamálum og kvenfrelsismálum.
Ég vil sjá heildarniðurstöðu sem ég
held að Íslendingar séu fullfærir um
að taka afstöðu til.“
Seigt í ríkisstjórninni
Heldur ríkisstjórnin velli út kjörtíma-
bilið?
„Það er í grunninn mjög seigt í
þessari ríkisstjórn. Hún hefur gengið í
gegnum miklar hremmingar og mörg
dramatísk augnablik. Það er þrátt fyr-
ir allt mjög traustur samstöðugrunn-
ur sem byggist á hugsjóninni um fé-
lagslegan jöfnuð. Úr því við erum
komin hingað held ég að hún hafi
þetta út kjörtímabilið.“
En hvað ætlar þú þér sjálf í póli-
tík? Þú sagðist hafa byrjað seint. Tal-
ar þú ekki eins og þú ætlir þér að vera
áfram í pólitík og ætlir ekki að hætta
við hálfnað verk ef svo má segja?
„Ég byrjaði aldrei í pólitík. Ég hef
alltaf verið í pólitík. Hvort sem ég er
borgarfulltrúi, þingmaður, ráðherra,
kennari í táknmálstúlkun við HÍ, þá
er ég í pólitík. Ég get ekkert verið ann-
að og sé lífið sem pólitískt viðfangs-
efni. Að taka þátt í réttindabaráttu
heyrnarlausra er hápólitískt mál. Ég
er ekkert upptekin af því hvar þessi
vettvangur á að vera. Ég er ekki mjög
marksækin um það hvað ég ætli að
gera næst. Stundum er ég hundleið á
þessu og kannski vegna þess að þetta
er lýjandi tímabil sem við lifum. Ég
held að þjóðin sé einnig hundleið
á þessu á köflum. En mér er engin
vorkunn og hér ætla ég að vera.“
Nýjar víddir stjórnmálanna
Hvað um nánari tengsl eða samvinnu
vinstriflokka?
„Ég hef alltaf verið þeirrar skoð-
unar að jafnaðar- og vinstrimenn eigi
að stilla saman strengi. En það breytir
ekki því að mér finnst Samfylkingin,
sem ég hef miklar mætur á, hafa að
mörgu leyti hafa farið út af sporinu
í þriðju leiðinni, Blairismanum, og
verið of upptekin af markaðshyggj-
unni fyrir minn smekk. Sú umræða
hefur verið tekin innan Samfylking-
arinnar og endurmat á þeim áhersl-
um. Samfylkingin er ekkert ein um
þetta; systurflokkar hennar í Evrópu
hafa einnig verið að taka þetta til end-
urmats. Það sem gerðist 1999, þegar
VG varð til, var óumflýjanlegt. Við
erum í þroskafasa. Þessir flokkar og
vinstriflokkar sameinast fyrst og síð-
ast um áherslur á félagslegt réttlæti
og félagslegan jöfnuð. Grænu sjón-
armiðin og krafan um sjálfbæra þró-
un er í raun og veru krafan um félags-
legt réttlæti milli kynslóðanna. Við
segjum þá ekki aðeins að sá sem býr í
þessari götu og hinn sem býr í næstu
götu eigi sama rétt heldur einnig að
sá sem muni búa við þessa götu eft-
ir 50 ár eigi sama rétt og sá sem býr
við hana nú. Þessi nýja vídd inn í jafn-
aðarhugsunina er ekki orðin mjög
þroskuð vegna þess að enn líta menn
á þetta sem sérstakan málaflokk. Að
mínu mati er þetta næsta þroska-
stig vinstrihreyfingarinnar um allan
heim. Það eru einmitt þessar kröfur
um sjálfbæra þróun sem trufla mark-
aðshyggjuna einna mest um þessar
mundir. Mesta viðnámið við kapítal-
ismann nú um stundir eru grænu
sjónarmiðin vegna þess að þau gera
kröfu um að horft sé langt fram í tím-
ann.“
Amman
Svandís Svavarsdóttir umhverfisráð-
herra á fjögur börn, Odd og Auði, frá
fyrra hjónabandi með Ástráði Har-
aldssyni, og önnur tvö, Tuma og Unu
með núverandi manni sínum, Torfa
Hjartarsyni sem er lektor á mennta-
sviði HÍ. Hún á tvö barnabörn, Úlf
sem er eins árs og Röskvu sem er
aðeins þriggja mánaða. Svandís býr
í kennarablokkinni svonefndu við
Hjarðarhaga í Vesturbænum sem var
félagslegt framtak á sínum tíma.
Truflaði stjórnmálaþátttakan
Svandísi?
„Maður gerir ekki lengur áætlan-
ir. Maður skipuleggur ekki sumarfrí
eins og áður. Það er ekki til vinsælda
fallið hjá börnunum. Stundum ligg-
ur maður lengi í símanum í útlönd-
um. Ég man eftir eina skiptinu sem ég
hef komið til Flórens á Ítalíu. Óskar
Bergsson Framsóknarflokki hafði þá
myndað meirihluta í borginni með
Hönnu Birnu Kristjánsdóttur og sjálf-
stæðismönnum í borginni eftir að
Ólafur F. Magnússon fór út úr meiri-
hluta með þeim. Ég sit uppi með að
tengja ávallt Flórens við Óskar Bergs-
son hér eftir.
Torfi maðurinn minn er mjög
sterkur bandamaður og kröfuharð-
ur ráðgjafi. Hann er auk þess mikill
femínisti og er mjög næmur á kynja-
misrétti ekkert síður en ég. Hann hef-
ur borið meiri byrðar af húshaldi og
heimilisstörfum en ég í seinni tíð. En
það er í góðum friði og við sýnum
umburðarlyndi þótt ýmsir hlutir séu
ekki gerðir strax.
Það er stórbrotið að vera amma og
alveg nýtt ævintýri. Það hefur verið í
minni fjölskyldu að ættliðirnir hafa
gengið býsna hratt fram þannig að
þessi börn eiga langalangömmu á lífi
og raunar tvær. Ég sagði við pabba,
þegar hann varð sextugur, að þegar
maður eldist í svona ungri fjölskyldu
færist maður alltaf nær og nær því að
vera jafnaldri foreldra sinna og eigin-
lega einnig jafnaldri barnanna sinna.
Mér finnst pabbi og ég ekkert vera
neitt á ólíkum aldri nú og sama má
segja um eldri krakkana mína sem
eru 24 og 26 ára.“
Og pabbinn, stjórnmálaforinginn
Er faðir þinn, Svavar Gestsson, fyrr-
verandi ráðherra og þingmaður,
áhrifavaldur í þínu pólitíska lífi?
„Fyrst og fremst lærði ég snemma
að greina pólitík og að hugsa um
hana. Pabbi talaði mikið um pólitík
og mamma, Jónína Benediktsdóttir
heitin, var líka mjög pólitísk. Pabbi
hafði alltaf mikinn áhuga á því hvað
mér fannst og líka þegar ég var barn.
Þannig að hann er vitanlega áhrifa-
valdur í mínu lífi að þessu leyti. Við
erum ekkert alltaf sammála og hann
er allt öðruvísi stjórnmálamaður en
ég. Það er mjög gott að eiga hann að,
ekki síst vegna þess að hann býr yfir
mikilli reynslu. Að þekkja einhvern
sem hefur glímt við fjölbreytt verk-
efni er gott. Hann hefur kennt mér
eitt og annað til dæmis um samskipti
við pólitíska andstæðinga jafnt sem
félaga. Raunar eru þau lögmál þau
sömu og í lífinu öllu.“
johann@dv.is
„Það eru einmitt
þessar kröfur um
sjálfbæra þróun sem trufla
markaðshyggjuna einna
mest um þessar mundir.
Mesta viðnámið við kapí-
talismann nú um stundir
eru grænu sjónarmiðin.