Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1961, Síða 72

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
að beita margfaldaranum á aukningu (eða
skerðingu) stigs fjárfestingarinnar, sem orðið
hafa af völdum þáttanna, sem í fyrstu var
lýst, að fara nærri um aukningu atvinnu.
Aukning (eða skerðing) atvinnu er þó lík-
leg til að lyfta (eða draga niður) ásóknina í
reiðufé; með þrennu móti veldur hún auk-
inni eftirspurn eftir peningum, að svo miklu
leyti sem gildi framleiðslunnnar hækkar, þeg-
ar atvinna vex, jafnvel þótt launaeiningin og
verðlag, (mælt í launaeiningum,) haldist
óbreytt, en auk þess mun launaeiningin sjálf
hafa tilhneigingu til að hækka eftir því sem
atvinna batnar, og aukningu framleiðslunnar
munu fylgja verðhækkanir, (mældar í launa-
einingum,) sakir aukins kostnaðar í bráð.
Jafnvægisstaðan mun þannig komast undir
áhrif þessara gagnverkana; og annarra gagn-
verkana gætir einnig. Ennfremur hættir hverj-
um sem er þessara fyrrnefndu þátta til að
breytast með litlum fyrirvara og stundum að
ráði. Af þessum ástæðum er atburðarásin í
reynd ákaflega flókin. Engu að síður virðast
þetta vera þeir þættir, sem gagnlegt er og
hentugt að einangra. Ef eitthvert vandamál í
reynd er athugað að þessum leiðum, sem af
eru dregnar grunnmyndir hér að ofan, mun
það virðast auðveldara viðfangs en ella; og
hugkvæmni í starfi, (sem tekið getur tillit til
flóknari samstæðna staðreynda en fjallað verð-
ur um jöfnum höndum og grundvallarreglur,)
fær viðráðanlegra verkefni en ella til þess að
vinna úr.
ra.
Hér að framan hefur almenna kenningin
verið dregin saman. En í reynd bera einnig
fyrirbrigði efnahagslífsins svipbrigði ýmissa
sérkenna neyzluhneigðarinnnar, töflunnar yfir
skil auðmagns á jaðrinum og hæð vaxta, sem
af reynslu verður ályktað um, þótt það sé ekki
röknauðsyn.
Það er öðru fremur eitt athyglisverðasta
sérkenni hagkerfisins, sem búið er við, að það
er ekki ofsalega óstöðugt, þótt undirorpið sé
snörpum sveiflum í framleiðslu og atvinnu.
Jafnvel getur það haldizt í varanlegu ástandi
óeðlilega lítillar starfsemi um alllöng skeið,
án þess að fram komi tilhneiging annaðhvort
til viðreisnar eða algers hruns. Meira að segja
benda heimildir til, að næg, eða næstum næg,
atvinna handa öllum sé sjaldgæft og skamm-
vinnt fyrirbrigði. Sveiflurnar geta hafizt snögg-
lega, en þær virðast ganga sér til húðar, áður
en úti í æsar er komið, og millibilsástand, sem
hvorki er örvænt um né unað við, er hið
venjulega hlutskipti manna. A þeirri stað-
reynd, að sveiflurnar eru vanar að ganga sér
til húðar, áður en út í æsar er komið og að
þær ganga að síðustu til baka, hefur verið
grundvölluð kenningin um atvinnukreppur,
sem eiga sér reglubundin tímaskeið. Sama
máli gegnir um verð, sem eftir upphaflega
röskun virðast geta fundið hæð, sem þau geta
haldizt í stöðug í hófi.
Þar sem þessar staðreyndir, sem kunnar eru
af reynslu, eru ekki leiddar af röknauðsyn,
verður að gera ráð fyrir, að kringumstæðum
og sálrænum skilyrðum i heimi samtíðarinnar
sé svo farið, að þær hafi þessar afleiðingar.
Það er þess vegna gagnlegt að leiða getum
að, hvers konar huglægar hneigðir mundu
leiða til óstöðugs kerfis; og síðan livort þess-
ara hneigða manna muni að líkindum gæta,
eftir því sem ætlað verður af almennri þekk-
ingu á eðli samtímamannsins, í heiminum,
sem búið er við.
Þau skilyrði stöðugs efnahagslífs, sem
greiningin hér að framan bendir til, að skýrt
geti þau áhrif, sem eftir liefur verið tekið, eru
þessi eftirfarandi:
(i) Neyzluhneigðin á jaðrinum er þannig,
þegar framleiðsla í tilgreindu þjóðfélagi vex
(eða minnkar), sökum þess að meiri (eða
minni) vinnu er beitt á framleiðslutæki þess,
að margfaldarinn, sem tengir þetta tvennt er
stærri en einn, en ekki mjög stór.
(ii) Þegar breyting verður á væntanlegum
70