Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 5

5
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
nokkurs safns eða stofnunar sé til
hérlendis enda hafa margir bent á
hvílík hneisa það er, sérstaklega eftir
að við urðum rík þjóð. Og ég held
einnig að saga safnsins hefði orðið
nokkuð önnur ef byggt hefði verið
myndarlega utan um það eins og
önnur söfn landsins.
Í ársskýrslu félagsins fyrir árin
1939 og 1940 var eins og svo oft
fjallað um húsnæðismál náttúru-
gripasafnsins. Árni Friðriksson segir
í lokahugleiðingu sinni um 50 ára
sögu félagsins: Langerfiðasta viðfangs-
efnið, sem bíður náttúrufræðisfélagsins,
er að koma upp húsi handa safninu. Á
þessu húsi hefur nú í raun og veru stað-
ið yfir 20 ár, og hefir það mjög stemmt
stigu fyrir framförum safnsins. Eins og
um var getið, er nú til í vörzlum félags-
ins lítils háttar sjóður, sem ætlaður er
til þessa, en með því verði, sem búast
má við, að verði á nýbyggingu eftir
styrjöldina, er hætt við að hann hrökkvi
skammt, en hann er þó styrkur. Þarna
vísar Árni til þess sjóðs sem átti eftir
að vaxa nokkuð og gekk til ríkisins
með safninu 1947 en hússjóðurinn
var stofnaður á aðalfundi félags-
ins árið 1928. En til að gera langa
sögu stutta þá var safnið á fimm
stöðum á fyrstu 19 árunum, eða
þar til það fluttist í Safnahúsið við
Hverfisgötu, þ.e. þetta hús sem við
erum nú stödd í, haustið 1908 og þar
var safnið allt til ársins 1960 er það
var flutt á Hlemm. Umræður um
byggingu sérstaks húss undir nátt-
úrugripasafnið hófust þó snemma
á síðustu öld og á aðalfundi félags-
ins í febrúar 1926 var fyrst lögð
fram kostnaðaráætlun og teikning
að nýrri byggingu – á sama fundi
var samþykkt tillaga um að safnið
yrði að vera komið í eigið húsnæði
á 50 ára afmælinu, árið 1939. Á
fimmta áratugnum fékk Háskólinn
framlengingu á einkaleyfi sínu til
rekstrar happdrættisins og þá var
m.a. gert ráð fyrir að byggt yrði yfir
náttúrugripasafnið. Um það leyti
sem safnið var gefið ríkinu höfðu
bæði háskólaráð og byggingarnefnd
félagsins samþykkt uppdrætti
Gunnlaugs Halldórssonar arkitekts
og átti að byggja húsið á háskólalóð-
inni. Ekkert varð úr þeim áformum.
Á 100 ára afmæli félagsins vildi
fólk enn og aftur sjá tækifærið not-
að til að koma húsnæðismálum
safnsins í lag en safnið hafði þá
breytt um nafn og hét Náttúru-
fræðistofnun Íslands – þ.e. frá árinu
1965. Þegar litið er til ávarps þáver-
andi menntamálaráðherra, Svavars
Gestssonar, á afmælishátíð Hins
íslenska náttúrufræðifélags þann 1.
október 1989 var tilefni til bjartsýni
eins og raunar oft áður í sögu safns-
ins. Svavar sagði: Það sem mestum
tíðindum sætir þó í mínum huga eru
tillögur nefndarinnar um að byggt
verði náttúrufræðihús í félagi ríkisins,
háskólans og Reykjavíkurborgar. Er hús-
inu ætlaður staður í grennd háskólans
við mörk borgarfriðlands í Vatnsmýrinni
skammt frá Norræna húsinu. Þetta hús
á að hýsa allt í senn sýningaraðstöðu,
rannsóknaraðstöðu og fræðslustarfsemi
og það á að tengjast líffræðihúsi og
jarðfræðihúsi Háskólans. Mér er sérstök
ánægja að því að skýra frá því hér að á
fundi sem ég átti í fyrradag með borgar-
stjóranum í Reykjavík og háskólarektor
náðum við samkomulagi um að vinna
að þessu máli. Verður nefndinni falið
að vinna tillögur sínar nánar og er gert
ráð fyrir því að undirbúningur hefjist á
næsta ári og að byggingarframkvæmdir
geti hafist á árinu 1992 og að starfsemi
hefjist í húsinu 1995. Það eru vissulega
stórtíðindi að slík ákvörðun er tekin.
Þetta voru orð menntamálaráðherra
fyrir 20 árum. Nú eru því liðin 14 ár
síðan áætlað var að starfsemi hæfist
í húsinu í Vatnsmýrinni, en eins
og við munum þá úthlutaði borg-
arstjóri Listaháskólanum þessari lóð
rétt fyrir kosningar vorið 2007, með
leyfi til að nota hana í skiptum
fyrir aðra lóð – sem hlýtur að teljast
óvanalegt.
Ég hef nú aðeins stiklað á stóru
í þeirri hrakfallasögu sem húsnæð-
ismál náttúrugripasafnsins hafa
verið síðustu 120 árin. Upphafsárin,
sérstaklega þau fyrstu hér í Safna-
húsinu/Þjóðmenningarhúsinu, hafa
án efa verið þau bestu þótt hús-
næðið hér sem annars staðar hafi
aðeins verið bráðabirgðahúsnæði.
En hvað nú – mitt í kreppu? Er
nokkur möguleiki til bjartsýni í
þessu máli? Ég ætla að leyfa mér að
halda í bjartsýnina því án hennar
hefst þetta aldrei.
Þegar lög um nýtt Náttúruminja-
safn Íslands voru samþykkt á Al-
þingi vorið 2007 var tilefni til að
trúa því að nú fengjum við safn sem
opið yrði Íslendingum og erlendum
gestum okkar og gerði fólki kleift
að kynnast íslenskri náttúru. Í ljósi
þess að Íslendingar byggja afkomu
sína á náttúru landsins í ríkum mæli
er mikilvægt að áhersla sé lögð á að
fólk þekki og skilji hana því þannig
eru auknar líkur á að fólk virði og
fari vel með náttúruna.
Úr sal Náttúrugripasafnsins þegar það var til húsa í Safnahúsinu við Hverfisgötu.
Ljósm.: August Hesselbo, 1914.
80 1-2#loka.indd 5 7/19/10 9:50:28 AM