Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 12

Náttúrufræðingurinn
12
ólífrænna fyrirbæra. Jafnvel jarð-
skorpuflekar fá ekki að vera í friði
sem hreinræktað jarðfræðifyrirbæri.
Rökstuddur grunur leikur á að
starfsemi lífvera sé kveikjan að at-
burðarásinni sem þrýstir fleka ofan
í iður.
Ólíkt dæmi er magnetít, segul-
járnsteinn sem er algeng steind í
basalti og myndast undir miklum
þrýstingi í jörðu við háan hita. En
seguljárnsteinn myndast einnig í líf-
verum við lágan hita, til dæmis í sjó,
og þrýsting sem er ef til vill aðeins
ein loftþyngd. Og þetta á ekki aðeins
við um seguljárnstein heldur mun
fleiri steindir sem vaxa í lífverum,
og við það verða steindir lífrænar,
lifandi fyrirbæri, samkvæmt form-
úlunni – en eru jafn steindauðar og
áður. Þannig vex seguljárnsteinn í
skráptönnum í nökkvum í öllum
heimsins höfum, en hematít eða
járnglans, sem er jafnharður, í skráp-
tönnum olnbogaskelja. Og ekki nóg
með það heldur vex seguljárnsteinn
í gerlum, amöbum, fuglum og fisk-
um og tengist ratvísi þeirra.
Þegar við veltum fyrir okkur þess-
um staðreyndum um samspil lífs og
jarðar er eins og tómarúm myndist.
Eitthvað vantar upp á skilning og
þekkingu, og óvissan, hvatinn að
nýrri leit, tekur við. En er það ekki
samspil jarðarefna og lífs sem öllu
máli skiptir? Varða stóru vandamál
nútímans ekki heildir, einmitt það
reyna að skilja hvernig kerfi jarðar
virka á hlýnandi jörðu, við hrun
lífverutegunda og vistkerfa? Við
höfum sundrað fræðigreinum og
misst sjónar á stóra samhenginu,
sjáum ekki skóginn fyrir trjánum.
Okkur bráðvantar almenna og
sérhæfða uppeldisstofnun sem
stendur vörð um þekkingu á sviði
náttúruvísinda og umhverfismála.
Engin fræði eru mikilvægari nú á
tímum fyrir Íslendinga nema þau
sem halda utan um íslenska tungu.
Í landi þar sem lýðræðishug-
myndin hefur verið í miklum metum,
menntun talin á hástigi hjá þjóð
sem lengi hefur gumað af gjörvi-
leika sínum – þar til allt hrundi
– er tímabært að endurmeta mennt-
unina frá grunni. Stenst endalaust
sjálfshól um menntun okkar og eigið
ágæti? spyr þessi Þingeyingur.
Í íslenskum háskólum er til dæmis
boðið upp á nám í hagfræði, við-
skiptafræði, almennri verkfræði og
að sjálfsögðu í stjórnmálafræði án
þess að þessi fræði séu tengd undir-
stöðunni, hagkerfi náttúrunnar og
náttúruferlum. Hagfræðingur þarf
að mati yfirvalda enga undirstöðu-
menntun í náttúrufræðum þótt
aðalviðfangsefni hans sé höfuðstóll
náttúrunnar – og enn síður fær verk-
fræðingur grunnmenntun í vistfræði
þótt starfssvið hans varði inngrip í
ferli náttúrunnar. Rök hníga að því
að þetta fáránlega fálæti gagnvart
náttúrunni, bæði hér á landi og í
hagkerfum heimsins, hafi ekki að-
eins orsakað efnahagshrun á heims-
vísu heldur sé það einnig hvatinn
að hlýnun á jörðinni, mengun og
dvínandi gæðum jarðar. Myndum
við treysta hjartaskurðlækni sem
hefði enga undirstöðu í líffærafræði
en væri afar flinkur að beita hnífi og
bródera?
Við þurfum nýja
uppeldisstofnun
Gegnum tíðina hefur þjóðin valið
sér fjölmarga þingmenn sem hafa
verið ólæsir á náttúruarf landsins,
einkum þann sem felst í vistkerfum,
byggist á vistkerfum, á samspili
vatns, lands elds og ísa, loftslags og
lífvera þess. Við skulum forðast að
kyrja sorgarsálma hér í dag, en sárin
og menjar þeirra eru sýnilegar og
ósýnilegar um allar auðlindir lands
og sjávar.
Þessu verður að breyta. Allir
Íslendingar, komnir til vits og ára,
eiga að geta rætt um náttúru lands-
© gpó
80 1-2#loka.indd 12 7/19/10 9:50:46 AM