Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 39

39
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Neðanmáls bætir Huus við að eftir
heimildum frá Kloster19 að dæma,
hljóti C. longicollis að vera mjög
algengur í íslenskum rjúpum því
þetta sníkjudýr hafi verið til staðar
í öllum 9 fuglunum sem skoðaðir
voru frá 15. apríl 1923, og nær alltaf
hafi fjöldinn verið mikill. Smittíðnin
var samkvæmt þessum upplýsing-
um 100%, margfalt hærri en hún
mældist um og eftir miðjan vetur
(7–10%) í þessari rannsókn (3. tafla).
Egg bandormsins P. serpentulus
fundust í saursýni úr einum fugli
frá 9. október 2007. Þessi band-
ormur hefur fundist í rjúpum á
tveimur öðrum stöðum á landinu
(Suður-Þingeyjarsýslu og Hrísey).
Hann virðist því vera til staðar
víða um land en ávallt sjaldgæfur
og líklega helst í ungum rjúpum
á haustin eins og rannsókn á fugl-
um af þekktum aldri 2006 sýndi.29
Líkleg skýring tengist fæðuvenjum
aldurshópanna, en rjúpuungar, ólíkt
fullorðnum fuglum, éta mikið af
skordýrum.41 Líklegt er að ungar
smitist af bandorminum fljótlega
eftir klak við að éta lirfusmituð
skordýr (skordýrin smitast við
að éta skít úr smituðum fuglum).
Niðurstöðurnar benda jafnframt til
þess að ormarnir verði ekki nema
nokkurra mánaða gamlir því smit
virðist horfið þegar líður á haustið.
Bandormurinn er þekkt sníkjudýr
í skógarþresti Turdus iliacus á Ís-
landi.42 Skógarþrestir eru algengir á
þeim stöðum þar sem P. serpentulus
hefur fundist í rjúpu hér á landi og
er líklegt að þrestir eigi þátt í því að
halda uppi smitferli tegundarinnar
þar. Hvort aðrar tegundir fugla eigi
hlut að máli er óþekkt.
Egg þráðormsins Trichostrongylus
tenuis fundust aðeins einu sinni og
það var í sýni frá ágúst. Tegundin
virðist því sjaldgæf hérlendis. Ein-
ungis 14% fugla í Þingeyjarsýslu
reyndust smitaðir í október 2006
og ormarnir voru fáir (meðalsmit
3,4 ormar á fugl).29 Meiri líkur eru
á því að finna eggin í botnlangaskít
fuglanna, en í þessari rannsókn var
skoðaður saur úr ristli og því litlar
líkur á að smit yrði staðfest. Í ofan-
greindri rannsókn frá 2006 var orm-
anna leitað í innihaldi botnlanga.
Svipuð smittíðni, eða 12%, kom fram
við leit í botnlöngum 93 fugla sem
safnað var á veiðitíma víða um land
haustin 1994 og 1995, meðalsmit var
3,4 ormar á fugl.21 Í rannsókn 2006
fundust egg tegundarinnar ekki við
skoðun á skít úr ristli og því ljóst að
McMaster-aðferðin, eins og henni
var beitt hér, er óbrúkleg til að stað-
festa T. tenuis-smit.
Lokaorð
Eftir því sem best er vitað hafa sam-
bærilegar athuganir ekki verið gerð-
ar á neinni þeirra þriggja rjúpnateg-
unda (Lagopus spp.) sem þekktar
eru. Raunar er afar lítið vitað um
árstíðasveiflur sníkjudýrasýkinga í
villtum fuglum þannig að lítið er
um samanburðarhæf gögn.
Flestir bandormar og þráðormar
sem þekktir eru í rjúpum erlendis
finnast ekki í rjúpum hér á landi.
Þráðormarnir sem hér finnast eru
báðir tiltölulega sjaldgæfir og
yfirleitt fáliðaðir. Bandormurinn
er spörfuglasníkjudýr sem slæðist
með skordýrum niður í rjúpu-
unga í uppvextinum og sýkir þá
tímabundið. Ólíklegt er því að
ormar hafi veruleg neikvæð áhrif
á viðgang rjúpnastofnsins hér á
landi. Hvað aðrar tegundir sníkju-
dýra varðar er myndin óskýrari, en
vonir standa til að hægt verði að
skerpa þá sýn nokkuð að afloknum
rannsóknum á tengslum heilbrigð-
is og stofnsveifu rjúpunnar, rann-
sóknum sem hófust 2006 og hafa
nú staðið í fjögur ár.
Summary
Seasonal changes in endopara-
sites of Rock Ptarmigan
Rock Ptarmigan (Lagopus muta) drop-
pings were collected monthly over a
course of one year in SW-Iceland, start-
ing in April 2007 and ending in March
2008 (Fig. 1). Half of the samples from
March were collected at Hrísey, North-
Iceland. The McMaster method was
used to quantify the abundance of en-
doparasites by counting worm eggs and
coccidian oocysts. The results are ex-
pressed as eggs per g faeces (epg) or
oocysts per g faeces (opg).
Five parasitic species were found;
three were common: Eimeria muta, E.
rjupa (Coccidia, Protozoa) and Capillaria
caudinflata (Nematoda), and two were
rare Trichostrongylus tenuis (Nematoda)
and Passerilepis serpentulus (Cestoda)
(Fig. 2). Most common was the coccidian
E. muta, its prevalence fluctuating from
56% in July to 100% in January (Fig. 3,
Table 1). Intensity of infection was high-
est in September (mean = 14,357 opg).
The coccidian E. rjupa and the nematode
C. caudinflata had similar distribution
within the host population. Prevalence
of E. rjupa fluctuated from 3 to 27%
reaching its maximum in October.
Intensity of infection showed a clear
peak also in October (mean = 37,039
opg) and low rates during other parts of
the year (Fig. 4, Table 2). Prevalence of C.
caudinflata was greatest during fall and
winter (October through March), maxi-
mum value being 30% in October. Mean
intensity of infection did not show any
seasonal pattern (Fig. 5, Table 3). The
caecal nematode T. tenuis and the ces-
tode P. serpentulus were found in only
one sample each, T. tenuis in August
(prevalence = 0.3%, intensity = 150 epg)
and P. serpentulus in October (prevalence
= 0.3%, intensity = 150 epg). The three
commonest parasites all showed an ag-
gregated distribution within the host
population (Fig. 6), especially E. rjupa
and C. caudinflata. E. muta showed sea-
sonal differences in aggregation, being
least aggregated during fall and winter.
The smaller coccidian, E. muta, was
always more prevalent than the bigger
one, E. rjupa. Prevalence of E. muta
ranged from 56 to100%, but for E. rjupa
from 3 to 27%. The prevalence of E. muta
only fell during July and August. On the
other hand, E. rjupa always had low
prevalence but with a peak in autumn.
Intensity of infection peaked for both
species in autumn (September/October);
for E. rjupa both intensity and preva-
lence peaked in October but for E. muta
the intensity peaked in September, a
month ahead of prevalence. The results
imply that there is a difference in the
biology of the two coccidians and in the
immunological response of the ptarmi-
gans to those two species.
80 1-2#loka.indd 39 7/19/10 9:51:57 AM