Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 10

Náttúrufræðingurinn
10
náttúruminjasafna og ekki síst hvar
hann kreppir í samskiptum slíkra
stofnana – en við skulum ekkert
fara í grafgötur með að á því sviði
eins og öðrum ríki kappsemi og
togstreita meðal starfsmanna! Ég
vil að höfuðsafn náttúruminja taki
frumkvæði í því að ræða slík mál
af hreinskilni þar sem fjölmargt
hangir á spýtunni; spurning um
fjármagn, spurning um söfnunar-
stefnu, spurningar um samskipti
við einstaklinga, félög og stofnanir.
Höfuðsafnið á einnig að hafa íhugað
vel og vandlega þær óskir sem hafa
komið fram á undanförnum árum
frá Skagafirði og Húsavík um að
hýsa aðalstöðvar Náttúruminjasafns
Íslands. Við megum ekki gleyma því
að safnið er þjóðarstofnun, þar sem
öll landsvæði geta gert tilkall til
hennar. Rökin fyrir því að safnið hafi
aðalbækistöðvar sínar í Reykjavík
eru nokkur, en það er ekki full-
nægjandi, að mínu mati, að notast
eingöngu við söguleg rök (upphafs-
menn safnsins vildu að safnið risi í
Reykjavík) eða rök byggð á tölfræði
gesta (þar sem horft hefur verið til
fólksfjölda á höfuðborgarsvæðinu
og að ferðamannastraumur sé mest-
ur þar). Réttlætingin á staðsetningu
stofnunarinnar hlýtur að byggjast á
víðtæku mati á tilgangi hennar og
þeirri framtíðarsýn sem henni er
mörkuð.
Ég vil sjá safn sem lítur á forystu-
hlutverk sitt út frá hnattrænu sjón-
arhorni, þar sem Náttúruminjasafn
Íslands á erindi út fyrir Ísland í
málefnum náttúrunnar en einnig í
málefnum sem snerta hugmyndir
um hvernig best sé að reka nátt-
úruminjasafn í samtímanum. Slíkt
safn hefur úr ríkulegum efniviði að
moða og má taka skuldbindingar
íslenska ríkisins um líffræðilega
fjölbreytni sem dæmi. Markmið
samningsins, sem tók gildi árið
1994, er að vernda líffræðilega fjöl-
breytni og stuðla að sjálfbærri nýt-
ingu lifandi náttúruauðlinda (sjá
http://www.umhverfisraduneyti.
is/althjodlegt-samstarf/samningar/
nr/58). Samningurinn á að:
– Stuðla að verndun og sjálfbærri
notkun líffræðilegrar fjölbreytni […]
– Stjórna og hafa eftirlit með notkun
og losun erfðabreyttra lífvera.
– Auka rannsóknir og vöktun á líf-
fræðilegri fjölbreytni.
– Efla fræðslu og menntun um líf-
fræðilega fjölbreytni […]
– Skiptast á vísindalegum upplýs-
ingum og aðstoða þróunarríkin við að
ná markmiðum samningsins.
Náttúruminjasafn Íslands getur
hæglega tekið forystu í því að
stuðla að framgangi þessa samn-
ings með því að vera sá aðili sem
stuðlar að verndun og heldur uppi
gagnrýnu eftirliti (fræðilegri vökt-
un) með því að ákvæðum hans sé
framfylgt. Fræðslu- og menntunar-
hlutverk safnsins gæti orðið ríkt
í þessu samhengi einnig, og um
leið gæti það tekið forystu í því að
líta á náttúruminjasafn sem „heil-
brigðisstofnun“ – þar sem fjallað
er um heilbrigði og hugmyndir
um heilbrigði út frá sjónarhóli nátt-
úrufræðac (sjá einnig Weil 1997).
Einnig mætti hugsa sér að safnið
hefði forystu um að kynna til sög-
unnar náttúrufræðin og lífvísindin
sem hafa verið að þróast í sýnd-
arheimum tölvunnar, þar sem hug-
myndin um líf og lífríki hefur verið
rannsökuð (sjá Helmreich 1998).
Að endingu vil ég einnig sjá
Náttúruminjasafn Íslands sem gerir
sér mat úr þeim tækifærum sem
við blasa í stöðunni í dag. Á sama
tíma og vandamál samtímans eru
greind og reynt er að draga af
þeim einhvern lærdóm, þá stendur
safnið – og um leið þjóðin – frammi
fyrir því að reyna að hugsa þetta
safn út frá núverandi lögum um
Náttúruminjasafn Íslands. Safnið er
til en hvorki í þeirri mynd sem for-
verar okkar höfðu í huga né þeirri
sem núverandi umráðamenn vilja
gefa því. Í þeirri stöðu felast fjöl-
mörg tækifæri þar sem mögulegt er
að láta hugann reika og líta til allra
átta í leit að álitlegum kostum.
– Hugsa má aðstöðu og eðli safns-
ins alveg frá grunni.
– Horfa má til íslenskra aðstæðna á
sviði náttúruminja og taka mið af
sambærilegum stofnunum erlendis.
– Hugsa má nýjar leiðir í stjórnun
slíkrar stofnunar.
– Einnig má hugsa sér nýjar leiðir í
fjórskiptu hlutverki safnsins: söfnun,
varðveislu og skráningu, rannsókn-
um og miðlun.
Í upphafi erindisins minntist ég
á hugleiðingar Kristjáns Eldjárns
um fortíð og framtíð Þjóðminja-
safnsins. Í hugleiðingum sínum
minnist hann á tildrög þess að yfir
Þjóðminjasafnið var byggt sérstakt
hús, en alþingi ákvað, lýðveldisárið
1944, að svo skyldi gert. Átti safnið
að vera „morgungjöf þjóðarinnar til
lýðveldisins“ (1949:11) eins og hann
orðaði það. Á þeim tímamótum
sem lýðveldið og Náttúruminjasafn
Íslands standa á í dag er kannski
ekki úr vegi að hugsa sér óskir
mínar sem slíka gjöf!
c Janes, R.R. (2009) fjallar sérstaklega um þetta hlutverk safna í samtímanum.
Heimildir
Alberch, P. 2007. „Museums, collections 1.
and biodiversity inventories“. Í: Museums
in the Material World. Knell, S.J. (ritstj.).
New York: Routledge. Bls. 364–370.
Helmreich, S. 1998. Silicon Second Nature: 2.
Culturing Artificial Life in a Digital World.
Berkeley: University of California Press.
Janes, R.R. 2009. Museums in a Troubled 3.
World: Renewal, Irrelevance or Collapse?
New York: Routledge.
Kristján Eldjárn 1949. „Þjóðminjasafnið: 4.
Hugleiðingar um fortíð þess og framtíð“.
Samvinnan. September–desember. Bls.
9–14, 57.
Lög um markmið og hlutverk Náttúru-5.
minjasafn Íslands (Lög nr. 35 27. mars 2007).
Svavar Hávarðsson 2006. „Þjóðararfur á 6.
vergangi“. Fréttablaðið 21. desember. Bls. 28.
Umhverfisráðuneytið. Samningur um líf-7.
fræðilega fjölbreytni (sjá http://www.
umhverfisraduneyti.is/althjodlegt-sam-
starf/samningar/nr/58).
Weil, S.E. 1997. „The Museum and the 8.
Public“. Fyrirlestur fluttur við Teachers
College, Columbia University, 2. apríl 1997.
Um höfundinn
Sigurjón Baldur Hafsteins-
son (f. 1964) lauk M.A.-
prófi í mannfræði úr
Temple University í
Bandaríkjunum árið 1995.
Sigurjón er lektor í safna-
fræði við Háskóla Íslands.
80 1-2#loka.indd 10 7/19/10 9:50:32 AM