Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 3

83
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Er að rofa til í umræðu og
aðgerðum gegn ágengum
framandi tegundum?
Samkvæmt Samningi um líffræðilega
fjölbreytni er ágeng framandi tegund
sú sem dreifst hefur út fyrir nátt-
úruleg heimkynni sín og ógnar þar
líffræðilegri fjölbreytni. Samþykktir
samningsins og fleiri fjölþjóðastofn-
ana sýna að enginn ágreiningur
ríkir lengur meðal þjóða heims um
að ágengar framandi lífverur eru
alþjóðlegt vandamál og að útbreiðsla
þeirra er meðal helstu þátta sem
draga úr líffræðilegri fjölbreytni á
heimsvísu. Í alþjóðasamningum er
kveðið á um aðgerðir gegn þessari
vá og víða um lönd heyja menn
kostnaðarsama og erfiða baráttu við
að útrýma ágengum lífverum eða
halda þeim í skefjum. Íslendingar
hafa barist við minkinn í yfir 70 ár
og eytt í þá baráttu fjárhæð sem
að núvirði nemur á annan milljarð
króna.
Þetta er hin alþjóðlega stefna
varðandi ágengar framandi teg-
undir. Þrátt fyrir það hefur reynst
afar torsótt að ná fram og fram-
fylgja sambærilegri stefnumörkun
hér á landi. Ástæðan er djúpstæður
ágreiningur meðal íslenskra nátt-
úrufræðinga um stefnu varðandi
nýtingu, vernd og endurheimt
íslensks gróðurríkis. Þar takast á
þeir sem vilja þekja landið með sem
mestum gróðri, án mikils ef nokk-
urs tillits til uppruna og aðferða,
og hinir sem eru hlynntir þróun
gróðurríkisins eftir eigin lögmálum,
þar sem upprunalegar tegundir eru
í aðalhlutverki.
Vegna þessa ágreinings hefur eng-
in samstaða náðst um skilgreiningu
vandans, umfang hans eða aðgerðir
gegn honum. Sem dæmi má nefna
að sérfræðinganefnd um innflutn-
ing, ræktun og dreifingu útlendra
plöntutegunda, sem starfar sam-
kvæmt reglugerð 583/2000 og á m.a.
að ákveða hvaða útlendar plöntur
skuli óheimilt að flytja til landsins
og rækta hér, hefur verið nánast
óstarfhæf í fjölda ára. Stjórnkerfið
hefur hingað til ekki treyst sér til að
taka af skarið þótt Íslendingar, líkt og
flestar aðrar þjóðir, hafi skuldbundið
sig til aðgerða. Samkvæmt Samningi
um líffræðilega fjölbreytni ber okkur
að koma í veg fyrir að fluttar séu til
landsins ágengar framandi tegundir.
Ef ekki tekst að koma í veg fyrir
innflutning þeirra og þær ílendast
skal stjórna útbreiðslu þeirra eða
uppræta þær. Þessi ákvæði eru skýr
og við, eins og aðrar þjóðir, þurfum
að virða þau. Þetta er ekki síst
nauðsynlegt fyrir eyþjóð eins og
Íslendinga, því það hefur sýnt sig
að vistkerfi einangraðra eyja eru
sérstaklega viðkvæm fyrir áhrifum
ágengra framandi lífvera.
Ein helsta ástæðan fyrir patt-
stöðu varðandi þetta viðfangsefni
hér á landi er að mínu mati sú að
alaskalúpína varð snemma tákn-
gervingur umræðunnar um ágeng-
ar framandi tegundir fremur en t.d.
minkurinn. Þetta er og var bagalegt
vegna þess að alaskalúpína sam-
einar í einni jurt afar ágenga tegund
og mjög duglega uppgræðslujurt,
allt eftir því hvernig á málið er
litið. Í þessari einu jurt birtist sem
sagt „hið heilaga gral“ gróðurbóta-
mannsins og „erkióvinur“ nátt-
úruverndarans, svo gripið sé til
merkimiða og alhæfinga. Alltaf
þegar rætt er um ágengar framandi
tegundir virðist lúpínan lúra ein-
hvers staðar á bak við umræðuna.
Fyrir vikið lendir umræðan fyrr eða
síðar í gamalkunnum hjólförum
þrætubókarlistarinnar.
Ákvörðun umhverfisráðherra sl.
vor, um að ráðast í átak til að upp-
ræta alaskalúpínu og skógarkerfil á
hálendinu ofan 400 m, í þjóðgörðum
og á öðrum verndarsvæðum og
takmarka neikvæð áhrif þessara teg-
unda að öðru leyti í íslenskri náttúru,
var því mikið fagnaðarefni. Þessi
ákvörðun gefur vonir um að stjórn-
kerfið sé loksins tilbúið til að höggva
á hnútinn og hefja aðgerðir. Það
var tími til kominn, því yfirstand-
andi loftslagsbreytingar munu að
öllum líkindum stórauka vandann
og leysa úr læðingi fjölmargar fram-
andi lífverur sem enn eru í dróma,
eða svokölluðum tregðufasa, í út-
breiðslu sinni hér á landi.
Það er einnig af þessum sökum
mikill fengur í ítarlegum og vönd-
uðum greinum Menju von Schma-
lensee, í þessu hefti og hinu síðasta
af Náttúrufræðingnum, um ágengar
framandi tegundir í alþjóðlegu og
íslensku samhengi.
Snorri Baldursson,
þjóðgarðsvörður á vestursvæði
Vatnajökulsþjóðgarðs
80 3-4#Loka_061210.indd 83 12/6/10 7:21:53 AM