Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 27

107
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
fyrirtæki þær frekar fyrir hópnum
og svöruðu spurningum. Um önnur
svæði voru einungis til léleg eða
gömul gögn sem torvelduðu matið.
Gögn um raflínur voru ekki alltaf
trúverðug og olli það nokkrum erfið-
leikum. Raflínur eru álitnar hafa
mikil áhrif á upplifun ferðamanna
og því skiptir staðsetning þeirra
miklu máli. Raflínur voru ein helsta
ástæðan fyrir að áhrifasvæði virkj-
ana urðu oft stór.
Virkjanasvæðin sem um ræðir
eru mjög ólík og því erfitt að bera
þau saman. Þannig hafa svæði sem
henta annars vegar fyrir vatnsafls-
virkjanir og hins vegar fyrir jarð-
varmavirkjanir mjög mismunandi
eiginleika, annars vegar gljúfur og
fossa eins og Jökulsárgljúfur, en
hins vegar háhitasvæði á borð við
Torfajökulssvæðið. Hugmyndir um
virkjunarframkvæmdir eru jafn-
framt mjög ólíkar og áhrif þeirra
á umhverfið þar með ólík. Þá eru
hálendissvæði frábrugðin láglendis-
svæðum og byggðum svæðum og
áhrif virkjana þar önnur. Búast má
við að umfangsmestu og umdeild-
ustu áhrifin verði á hálendinu, því
víðernin og óröskuð náttúra eru
viðkvæmust fyrir mannvirkjum. Við
hönnun aðferðafræðinnar var því
megináhersla lögð á að ná utan um
þau áhrif.
Þrátt fyrir þessa fyrirsjáanlegu
erfiðleika var faghópur 2 fenginn til
að þróa aðferðafræði og leggja mat
á hagsmuni þeirra sem stunda eða
skipuleggja ferðamennsku og útivist
og raða virkjunarmöguleikunum
með hliðsjón af þeim. Hitann og
þungann af þróun aðferðafræðinnar
báru höfundar þessarar greinar, en
aðferðirnar voru jafnóðum próf-
aðar í faghópnum sem kom með
athugasemdir og tillögur.
Í faghópnum voru: Anna G.
Sverrisdóttir viðskiptafræðingur og
ráðgjafi í ferðaþjónustu, formaður,
Sveinn Runólfsson náttúrufræðing-
ur og landgræðslustjóri, Anna Dóra
Sæþórsdóttir landfræðingur og
dósent í ferðamálafræðum við Há-
skóla Íslands, Rögnvaldur Ólafsson
eðlisfræðingur og forstöðumaður
Stofnunar fræðasetra Háskóla Ís-
lands, Jóhannes Sveinbjörnsson
fóðurfræðingur, bóndi og dósent
við Landbúnaðarháskóla Íslands,
Ólafur Örn Haraldsson landfræð-
ingur, forseti Ferðafélags Íslands
og þjóðgarðsvörður, Friðrik Dagur
Arnarson landfræðingur og fram-
haldsskólakennari (í faghópnum frá
15. ágúst 2009), Guðni Guðbergsson
fiskifræðingur og sérfræðingur á
Veiðimálastofnun (í faghópnum frá
30. okt. 2009), Einar Torfi Finnsson
landmótunarfræðingur, leiðsögu-
maður og einn eigenda Íslenskra
fjallaleiðsögumanna (í faghópnum
frá 1. desember 2009). Allt þetta fólk
þekkir landið vel og hefur mikla
reynslu af ferðalögum um landið,
bæði á eigin vegum og vegna starfa
sinna. Sökum fyrrnefnds skorts á
gögnum varð faghópurinn oft að
byggja mat sitt á eigin þekkingu
og reynslu. Svolítið var misjafnt
hve margir þekktu til hvers svæðis
og á nokkrum svæðum var þekk-
ingin takmörkuð. Þá var leitað til
sérfróðra, t.d. landvarða, leiðsögu-
manna, rekstraraðila í ferðaþjónustu
og starfsmanna í orkugeiranum.
Einnig voru farnar þrjár skoðunar-
ferðir á svæði sem hópnum þótti
ástæða til að kynna sér sérstaklega,
tvær á vegum hópsins og ein á
vegum rammaáætlunar.
Faghópurinn mat ferðasvæðin
saman á fundum. Æskilegra hefði
verið að hver og einn mæti svæðið
eftir þeim viðmiðum sem ákveðin
voru og síðan bæri hópurinn sig
saman. Þetta var reynt en tíminn
sem ætlaður var í vinnuna reyndist
ekki nægur fyrir slíkt. Vinnulagið
var því að hópurinn fór yfir hvert
svæði saman og kom sér saman
um einkunnir fyrir viðföngin. Þessu
fylgir óneitanlega sú hætta að ein-
hver í hópnum þrýsti á ákveðna
stefnu eða sjónarmið. Hópurinn
ræddi þennan vanda og var sam-
mála um að hafa þessa hættu í huga
og reyna eftir mætti að minnka
hana. Hópnum virðist sem það hafi
tekist, þótt slíkt sé auðvitað erfitt að
meta. Aðferðafræðin felst í að meta
sjálfstætt mörg viðföng á hverju
svæði og heildarmatið byggist því
á nákvæmri greiningu fremur en
almennu viðhorfi. Fyrir bragðið er
minni hætta á að matið sé huglægt í
stað þess að vera hlutlægt.
Mat á virði ferðasvæða
Skilgreining ferðasvæða
Ferlinu við að meta virði ferðasvæða
má skipta í 7 þrep (2. mynd). Fyrsta
skrefið í því ferli var að skipta land-
inu í ferðasvæði (3. mynd), en skil-
greining á mörkum kerfa er einn af
grunnþáttunum í kerfisgreiningu.34
Við það var einkum tekið tillit til
eiginleika þeirrar ferðamennsku
sem stunduð er á svæðinu, auk þess
sem horft var til eðlisrænna eigin-
leika landsins. Eiginleikar ferða-
mennsku ráða því t.d. að ferðasvæðið
Askja og ferðasvæðið Ódáðahraun
eru sitt hvort ferðasvæðið. Ferða-
mennska í Öskju einkennist að hluta
til af hópferðamennsku, töluverðum
fjölda fólks og þeirri þjónustu sem
því fylgir, en í Ódáðahrauni eru
ferðamenn einkum einstaklingar í
jeppaferðum eða fólk í gönguferð-
um. Afmörkun ferðasvæða ræðst
einnig af landinu, mörk þeirra eru
við fjallsbrúnir (t.d. Brennisteinsfjöll),
2. mynd. Ferlið við að meta og raða ferða-
svæðum. – The process of evaluating and
grading tourist destinations.
80 3-4#Loka_061210.indd 107 12/6/10 7:22:12 AM