Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 80

Náttúrufræðingurinn
160
Líkt og margir líffræðingar ólst George ekki upp
í nánd við villta náttúru heldur í miðri stórborg.
Í næstu götu í Bronx-hverfinu í New York ólst
upp frægur vistfræðingur, Lawrence B. Slobodkin
(1928–2009), en þeir kynntust ekki fyrr en þeir urðu
prófessorar við sömu deild áratugum síðar. George
hefur lýst því hvernig áhuginn á þróunarfræði mót-
aðist m.a. af ágætum fyrirlestrum G. Ledyard Stebbins
(1906–2000), sem var frægur grasa- og þróunarfræð-
ingur um miðbik 20. aldar við Berkeley-háskóla, og
síðar af fyrirlestrum termíta- og þróunarfræðings-
ins Alfreds Emersons (1896–1976) við háskólann í
Chicago, sem honum fannst algerlega fráleitir og
fengu hann til að hugsa af alvöru um þessi mál, t.d.
hugmyndir Emersons um ástæður dauða. Tvö þeirra
viðfangsefna sem vöktu áhuga George á þessum
tíma voru hugmyndir um öldrun og þáttur sam-
keppni og samvinnu, en Emerson og fleiri útskýrðu
slíka eiginleika með því að þeir þjónuðu tegundinni
vel. George Williams átti síðar eftir að jarða slíkar
hugmyndir um hópaval með röksemdafærslu sinni
og leggja áherslu á að þróun í kynæxlandi stofnum
snerist fyrst og fremst um mismunandi afdrif
einstakra gena. Slík áhersla hjálpaði m.a. til við
að skýra þróun kynæxlunar. Með áherslu á genin
hafa þróunarfræðingar eins og William Hamilton
(1936–2000), John Maynard Smith (1920–2004) og
fleiri í kjölfarið útskýrt kynæxlun, fórnfýsi, þróun
atferlis hjá félagsskordýrum og margt fleira. Rich-
ard Dawkins gerði slíka áherslu á gen sem einingu
þróunar fræga í bók sinni The selfish gene. George
var þó ekki allskostar sáttur við bók Dawkins, því
honum fannst hann ekki gera greinarmun á gen-
unum sjálfum og því sem eftirmyndaði þau. Þannig
lagði George ríka áherslu á að aðgreina þessa tvo
þætti – annars vegar genin, sem væru fyrst og
fremst pakki af upplýsingum eða miðillinn, og hins
vegar skilaboðin sjálf (tjáningu genanna) sem koma
fram í því efni sem einstaklingar eru myndaðir af
og eftirmynda genin. Þessi tvískipting er mikilvæg
þar sem áhrif náttúrulegs vals virka misjafnlega á
þessum tveimur stigum, á genin annars vegar og
einstaklinga hins vegar og jafnvel, en veikar, á milli
hópa einstaklinga. George Williams benti á ýmis
dæmi þar sem ágæti ýmissa eiginleika eða aðlagana,
sem hefðu eitt sinn þróast vegna náttúrulegs vals,
reyndust síðar vera lífverum til trafala og frekar
mislukkaðir eiginleikar. Þróunin væri blind og færi
fram í smáum tækifærisskrefum sem leiddu ekki til
varanlegrar eða fullkominnar hönnunar.
Á seinni árum fékk George áhuga á þróunarlegri
læknisfræði (e. Darwininan medicine) en hann taldi
þróunarfræði geta gagnast læknisfræði, í rannsókn-
um, kennslu og praktík. Að sumu leyti hefur það
ræst, þar sem athuganir á breytileika í erfðamengi
mannsins og meingenaleit tengja þessi tvö fræða-
svið saman. Ástæður fyrir ýmsum kvillum nútíma-
manna, svo sem offitutengdum sjúkdómum, hafa
verið raktar til breyttra lífshátta. Á þeim tímum sem
afbrigði genanna mótuðust og urðu algeng voru
aðstæður allt aðrar en nú; þá gat verið gagnlegt að
byggja upp forða, en í þeim vellystingum sem við
lifum við á okkar dögum getur þessi eiginleiki hins
vegar verið skaðlegur. Önnur vel þekkt dæmi eru
rannsóknir sem tengjast baráttu við hraða þróun
baktería og veira. En líklega er langt í land þar til
læknisfræðinemar læra þróunarfræði og að hún
verði nýtt við meðhöndlun sjúklinga.
Árið 1999 fékk George Williams Crafoord-verð-
launin ásamt John Maynard Smith (1920–2004)
og Ernst Mayr (1904–2005), en þau verðlaun eru
nokkurs konar nóbelsverðlaun raunvísindamanna
af öðrum sviðum en þeim sem nóbelsnefndin fjallar
um. Í erindi sínu, þegar hann tók við verðlaununum,
kom George að gömlu áhugamáli sínu, öldrun og
ævilengd. Uppistaða erindisins var frásögn af grísku
sögninni um villu Tithonusara, sem átti unga og fal-
lega konu og gat óskað sér þess að hann fengi að lifa
endalaust og konan hans myndi ekki eldast. Mistök
hans voru þau að hann gleymdi ellinni; hann varð
karlægt gamalmenni á meðan konan var alltaf sama
skvísan. Öldrun er mikilvægt atriði sem vill gleym-
ast í umræðu um ævilengd – það eru ekki árin sem
skipta öllu heldur miklu frekar öldrunin sjálf. Í sama
erindi kynnti George áratugalangar tímamælingar
sínar á hlaupum nágranna síns. George Williams var
bæði vanafastur og athugull. Á hverjum degi vildi
hann t.d. ganga ákveðna vegalengd og á ákveðnum
tíma dags eftir vinnu fékk hann sér bjór og sérrí til
skiptis í stofunni heima hjá sér. Um svipað leyti hljóp
nágranni hans af stað sinn venjubundna hring um
hverfið. George tók árum saman tímann sem það
tók grannann að hlaupa og komst að því að eftir því
sem granninn eltist tók það hann lengri og lengri
tíma að hlaupa hringinn. Eftir á áttaði ég mig á að
fyrirlesturinn var persónulegri en ég hélt í fyrstu, því
George átti við alzheimer-sjúkdóm að stríða síðustu
árin sem hann lifði.
Snæbjörn Pálsson
Líf- og umhverfisvísindadeild,
Háskóla Íslands
a Sjá nánar í Williams, C.G. 1999 The Tithonus error in modern gerontology.
The Quarterly Review of Biology 74. 405–415.
80 3-4#Loka_061210.indd 160 12/6/10 7:22:43 AM