Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 42

Náttúrufræðingurinn
122
nú unnið sér fastan sess við rann-
sóknir á hafsbotninum um allan heim.
Nægir að vísa til árangurs nokkurra
þjóða við Norður-Atlantshafið, svo
sem Kanadamanna, Norðmanna
og Íra, sem allar eru langt komnar
með skipulagða kortlagningu sinna
hafsvæða með fjölgeislamælingum.
Reynslan sýnir að fjölgeislamæl-
ingar hafa í mörgum tilfellum leitt
í ljós áður óþekkta hluti og um leið
breytt sýn manna á lögun hafsbotns-
ins, jafnvel þó að viðkomandi svæði
hafi verið mikið rannsökuð á annan
hátt. Því má líta á fjölgeislamælingar
sem nýja leið til landkönnunar á
hafsbotni.
Eins og sýnt verður fram á í næstu
greinum gefa hin nákvæmu kort,
sem með fjölgeislamælingum fást,
nýjar upplýsingar um eðli og gerð
þess hluta jarðar sem hulinn er vatni.
Vart þarf að taka fram að náttúruöflin
eru virk neðansjávar ekki síður en á
þurru landi. Fjölgeislatæknin á því
eftir að varpa skýrara ljósi á marg-
vísleg ferli á hafsbotni. Meðal þeirra
má telja afleiðingar jarðskjálfta á
hafsbotni, eðli viðkvæmra svæða,
kóralhóla o.fl. Einnig eðli og gerð
eldstöðva og gíga, sprungur og
misgengi. Þá má telja afleiðingar
hafstrauma, sandöldur og grugg-
strauma. Einnig myndun landslags
eftir jökla, ísstrauma, jökulgarða,
för og skurði eftir ísjaka. Og svona
mætti lengi telja.
Lokaorð
Fjölgeislamælingar hafa reynst afar
öflugt tól við könnun á hafsbotn-
inum. Í nýlegu hefti Náttúrfræð-
ingsins er því lýst hvernig Jónas
Hallgrímsson lagði drög að lýsingu
Íslands um miðja nítjándu öld.
Þorvaldur Thoroddsen hélt áfram
á sömu braut og gaf út Lýsingu
Íslands á fyrstu áratugum tuttug-
ustu aldar.1 Síðan hefur mikið vatn
runnið til sjávar og margir lagt
hönd á plóg við frekari lýsingu
landsins. Fjölgeislamælingar hafs-
botnsins eru eðlilegt framhald
þessarar vinnu. Miðað við stærð
efnahagslögsögunnar erum við
samt frekar skammt á veg komin í
þessum efnum. Það er von okkar að
þessi litli greinaflokkur sem hér er
fylgt úr hlaði verði til þess að auka
áhuga á rannsóknum hafsbotnsins
umhverfis Ísland. Að stefnan verði
sett á að ljúka því verki sem okkar
framsýnu forfeður hófu á sínum
tíma; ljúka við lýsingu Íslands.
samfelld svæði þekja um 65.000 km2.
Eru þá ótaldar umfangsmiklar fjöl-
geislamælingar sem stofnunin tók
að sér að gera fyrir utanríkisráðu-
neytið og Orkustofnun á árunum
2002–2004 vegna landgrunnsmála.
Þetta voru mælingar á stökum lín-
um innan og utan við 200 sjómílna
efnahagslögsögu. Mælingasvæðin
voru á Reykjaneshrygg, Hatton-
Rockall banka og í svonefndri síldar-
smugu norðaustur af Íslandi.
Auk þessara fjölgeislamælinga
Hafrannsóknastofnunarinnar er rétt
að leggja áherslu á að Sjómælinga-
svið Landhelgisgæslunnar hefur
gert allumfangsmiklar fjölgeisla-
mælingar á grunnslóð við landið í
tengslum við útgáfu sjókorta. Fjöl-
geislamælir Landhelgisgæslunnar
vinnur á hærri tíðni (240 kílórið-
um) og hentar þess vegna til mæl-
inga ofan 100 m sjávardýpis. Því
hærri tíðni sem notuð er þeim mun
skammdrægara er mælitækið. Hins
vegar má fá meiri aðgreiningar-
hæfni með hærri tíðni.
Siglingastofnun hefur gert fjöl-
geislamælingar í höfnum landsins.
Umræður
Aðeins eru örfáir áratugir síðan fjöl-
geislamælingar hófust en þær hafa
Um höfundana
Guðrún Helgadóttir (f. 1953) lauk B.Sc.-prófi í jarðfræði
frá Háskóla Íslands 1979 og cand.scient.-prófi í jarðfræði
frá Háskólanum í Ósló 1985. Hún hefur starfað á
Hafrannsóknastofnuninni frá 1985, lengst af sem sér-
fræðingur.
Páll Reynisson (f. 1950) lauk B.Sc.-prófi í eðlisverkfræði
frá Háskólanum í Lundi 1975. Hann hefur starfað sem
sérfræðingur á Hafrannsóknastofnuninni frá 1976 og
sem deildarstjóri tæknideildar frá 2004.
Póst- og netföng höfunda/Authors’ addresses
Guðrún Helgadóttir
Hafrannsóknastofnuninni
Skúlagötu 4
IS-101 Reykjavík
gudrun@hafro.is
Páll Reynisson
Hafrannsóknastofnuninni
Skúlagötu 4
IS-101 Reykjavík
pall@hafro.is
Heimild
Sveinn P. Jakobsson 2009. Steinasöfn Jónasar Hallgrímssonar. Náttúru-1.
fræðingurinn 78 (3–4). 89–106.
80 3-4#Loka_061210.indd 122 12/6/10 7:22:20 AM