Gerðir kirkjuþings - 1990, Síða 156

Djáknar í lúthcrsku kirkjunni
Lúthcrska siðbólin lagði áhcrslu á, að þjónusta kirkjunnar væri þjónusla
orðsins - ministcrium vcrbi divini - og fælist í prcdikun Guðs orðs og
úlhlutun sakramcntanna (Agsborgarjátning 5., 7., 14. og 28. gr.). Taldi
Lúthcr, að þcssi þjónusta gæti vissulcga grcinst í ákvcðin hlutvcrk, cn
hann taldi lil.il rök fyrir því, að hægt væri að lcsa bcinlínis út úr
Ritningunni ákvæöi um, hvcrnig ætti að skipulcggja þjónustuna cða
cmbættið, hcldur skyldi þar farið cftir því scm hagkvæmast væri.
Grcining kirkjulcgrar ])jónustu var m.ö.o. talin vcra samkvæmt
mannlcgum rctti, cn ckki samkvæmt guðlcgum rctti. Ræða cvangelísk-
lúLhcrsk játningarrit aðcins um grciningu þjónustunnar í þjónustu prcsta
og biskups, cn minnast ckki á djákna.
I riti sínu um Babýlonarherlciðingu kirkjunnar andmælti Lúthcr
vígslustiganum. Hann gat þar hugsað scr að endurrcisa þjónustu djákna
scm sjálfstæða þjónustu á sviði líknar- og uppcldismála og í því sambandi
skírskotaði hann til Nýja tcstamcntisins og fornkirkjunnar, þar scm
djáknar mynduðu scrstaka stctt, cr cinkum fckkst við kærlciksþjónustu.
Taldi hann slíka grciningu cmbættisins vcl koma til grcina og vcra
skynsamlcga.2
Eins og áður grcindi, gcgndu klaustrin líknarþjónustunni á miðöldum.
Siðbótamicnn vildu afncma klausturlifnað í þcirri vcru, að þar byggi
fólk, cr gcngist hcfði undir ævilangt hcit um cinlífi, cn halda klaustrunum
scm stofnunum, cr sinntu fræðslu og líknarmálum. Að auki áttu sóknirnar
að skipulcggja fátækrahjálp innan vcbanda sinna og sú skipulagning átti að
vcra í höndum djákna. Samkvæmt kirkjuskipan Kristjáns III, skyldu
kirkjusóknir nærri kaupstöðunum taka djákna til sóknarinnar og áttu þcir
að kcnna ungu almúgafólki barnalærdóminn.3 I Grallaranum cru djáknar
ncfndir og gcgna þcir hlutvcrki forsöngvara. Djáknar voru skipaðir á
klaustrunum norðanlands og glcymist sú skipan cngum, cr lcsið hcfur
ævisögu sr. Jóns Stcingrímssonar, cr cinmitt var djákni á
Rcynistaðarklaustri. Samkvæmt danska kirkjurítúalinu 1685 voru djáknar
ciðsvarnir þjónar kirkjunnar, cr skyldu cinkum starfa á sviði
uppfræðslunnar.4 Skv. lögum 1744 átti að skipa djákna til klaustranna á
Islandi.5 Álti að laka þcssa djákna úr röðum útskrifaðra stúdcnta, þcir
voru ciðsvarnir og fólst híutvcrk þcirra í að kenna ungu fólki
barnalærdóminn hvcrn helgan dag. Eins áttu þeir að æfa sig í prcdikun
o.fl. Þessir djáknar voru m.ö.o. lærðir menn, er biðu þcss aö gcta tckið
við prcstsþjónustu, af því að þá skorti aldur til cða af öðrum ástæðum.
Þcir voru ckki vígðir, hcldur skipaðir til þjónustu.
2 DMariin Lullicrs Wcrkc. Wcimar 1888nn, Dd. 6 s. 566.
3 fslcnzki fornbrcfasafn X s 225; sjá og fslcnskir trúarhœllir s. 161.
4 Danmarks og Norgis Kirkcriíual, Skarrild 1985 s. 134n; ciöurinn cr ckki birlur, cn ncfndur í
Lovsamling for Island I, s. 457, þar scm birlir cru aörir ciðar.
5 Lovsaml.for Island II s 523nn.
153