Peningamál - 01.02.2000, Qupperneq 25

Iðnaðarfyrirtæki eiga mörg hver undir högg að sækja,
sérstaklega á þetta við um þau fyrirtæki sem selja á
innlendan markað í samkeppni við erlenda framleið-
endur. Hins vegar vegnar þeim framleiðslufyrirtækj-
um vel sem eru á sviði hátækni og vöruþróunar og
flytja verulegan hluta framleiðslu sinnar út. Skýringa
á lakari afkomu almennra iðnfyrirtækja er að leita í
hærra gengi íslensku krónunnar, hærri vöxtum á inn-
lendum lánum og hækkandi launum.
Efnahagur atvinnuveganna hefur batnað verulega
síðan á síðasta uppsveiflutímabili í lok níunda ára-
tugarins. Þetta sést í töflu hér fyrir ofan. Umskiptin
eru sérstaklega mikil í sjávarútvegi, enda hefur eigin-
fjárhlutfall hans hækkað verulega og langtímaskuldir
í hlutfalli við eigið fé lækkað. Erfiðleikar í sjávar-
útvegi áttu mikinn þátt í útlánatöpum bankakerfisins
í lok níunda áratugarins og í byrjun þess tíunda.
Mikil áföll þurfa að dynja yfir til þess að líkur séu á
samsvarandi þróun nú. Atvinnuvegirnir eru reyndar
mun betur undir það búnir til að ráða við áföll sjálfir.
Eiginfjárhlutfall fyrirtækja á hlutabréfamarkaði
bendir til þokkalega sterkrar stöðu. Það hefur verið
um 32% til 34% á síðustu árum. Skuldahlutfall
þeirra fyrirtækja sem skráð eru á hlutabréfamarkaði
hefur verið á bilinu 33% til 35% af niðurstöðu efna-
hagsreiknings á undanförnum árum. Skuldahlutfall
hjá sjávarútvegsfyrirtækjum hefur verið því sem næst
óbreytt undanfarin ár, en hækkað nokkuð í iðnaði,
einkum miðað við eigið fé.
Á heildina litið verður að telja afkomu og efna-
hag íslenskra fyrirtækja í tiltölulega góðu horfi um
þessar mundir, sérstaklega í íslensku sögulegu sam-
hengi. Ekki er líklegt að þessi mynd breytist í grund-
vallaratriðum í allra nánustu framtíð nema óvænt
áföll verði. Óvíst er þó að afkoma batni nægilega til
þess að standa undir væntingum hlutabréfamarkaðar
um þessar mundir. Vaxandi verðbólga, launahækka-
nir og hækkandi raungengi gætu þrengt að útflutn-
ings- og samkeppnisgreinum á næstunni, þótt sjálf-
sagt séu enn færi á aukinni hagræðingu.
Efnahagur heimila
Þrátt fyrir mikla aukningu ráðstöfunartekna hafa
skuldir heimila við stofnanir lánakerfisins vaxið
hröðum skrefum á undanförnum misserum, enda
hefur einkaneysla vaxið mjög hratt. Skuldir heimil-
anna hækkuðu um 14% umfram verðlag á 12 mánaða
tímabili til september 1999. Meðfylgjandi mynd
sýnir hvernig skuldir hafa hækkað í hlutfalli við ráð-
stöfunartekjur síðustu tuttugu ár. Talsvert virtist
hægja á hækkun skuldahlutfallsins snemma í núver-
andi uppsveiflu, að hluta vegna mikillar hækkunar
ráðstöfunartekna. Áberandi er að hægt hefur á vexti
skuldaliða sem tengjast íbúðakaupum. Á liðnu ári
hækkaði skuldahlutfallið hins vegar um 6 prósentu-
stig á sama tíma og ráðstöfunartekjur jukust um
meira en 5%. Skuldir íslenskra heimila eru nú með
því hæsta sem gerist að tiltölu við ráðstöfunartekjur.
Í uppsveiflunni 1985 til 1987 hækkuðu skuldir heim-
ila minna en ráðstöfunartekjur. Skuldaaukning í upp-
sveiflu getur verið áhættusöm ef hagvöxtur er
ótraustur.
Skuldasöfnun heimilanna árið 1999 fór saman
við verulega hækkun á eignaverði og aukningu
neyslu umfram ráðstöfunartekjur. Ekki er hlaupið að
24 PENINGAMÁL 2000/1
Skuldir heimila í hlutfalli við ráðstöfunartekjur
1980 - 2000
* Húsnæðisskuldir áætlaðar sem íbúðalán innlánsstofn. og fjárf.lánasj. ásamt 80% lána sjóðfélagalána lífeyrissjóða.
80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 99
0
30
60
90
120
150
%
0
5
10
15
20
-5
%
Skuldir heimila, % af ráðst.tekjum
Hækkun skuldahlutfalls (h. ás)
Hækkun vegna húsn.skulda* (h. ás)
Mynd 5
Eiginfjárhlutföll og skuldahlutföll fyrirtækja
Atv.vegaskýrslur1 VÞÍ-fyrirtæki
Eiginfjárhlutfall (%) 1986 1988 1996 1996 1999
2
Sjávarútvegur .................. 12,6 5,0 25,9 32,5 35,1
Iðnaður ............................ 36,6 29,5 39,6 46,8 43,9
Atv.greinar samtals ......... 35,7 28,0 33,2 . 31,9
Langtímaskuldir/NE
Sjávarútvegur .................. 0,48 0,50 0,46 0,45 0,46
Iðnaður ............................ 0,26 0,28 0,28 0,23 0,32
Atv.greinar samtals ......... 0,38 0,30 0,34 . 0,33
Langtímaskuldir/EF
Sjávarútvegur .................. 3,84 9,52 1,78 1,39 1,30
Iðnaður ............................ 0,70 0,95 0,70 0,49 0,74
Atv.greinar samtals ......... 1,06 1,05 1,02 . 1,04
Skýringar: EF= eigið fé. NE= niðurstöðutala efnahagsreiknings.
1. Atvinnuvegaskýrslur Þjóðhagsstofnunar. 2. Janúar-júní 1999.