Peningamál - 01.11.2009, Qupperneq 27

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
4
27
IV Innlend eftirspurn og framleiðsla
Samdráttur landsframleiðslu hefur reynst nokkru minni það sem af er
ári en spá Seðlabankans frá því í ágúst gerði ráð fyrir. Viðnámsþróttur
heimila hefur verið meiri og einkaneysla haldið velli vonum framar.
Heimsbúskapurinn er sömuleiðis smám saman að sækja í sig veðrið
og útflutningur hefur verið sterkari en áætlað var. Harkaleg aðlögun
á sér engu að síður stað í þjóðarbúskapnum sem birtist í verulegum
samdrætti eftirspurnar, minni framleiðslu og viðleitni innlendra aðila
til að vinda ofan af stækkun efnahagsreikninga sem átti sér stað fyrir
hrun. Gert er ráð fyrir að efnahagsbati hefjist á fyrsta fjórðungi næsta
árs og allnokkrum hagvexti er spáð á árunum 2011 og 2012. Horfur í
þjóðarbúskapnum eru þó háðar mikilli óvissu.1
Aðlögun í þjóðarbúskapnum birtist í smækkun efnahagsreikninga ...
Vantraust á viðskiptabönkunum og íslensku efnahagslífi leiddi til
snarpr ar lækkunar á gengi krónunnar í upphafi árs í fyrra. Gengis-
lækkunin hrinti af stað aðlögun í þjóðarbúskapnum sem enn er ekki
lokið. Hrun bankakerfisins og áframhaldandi gengislækkun krónunnar
um haustið herti á aðlögun eftirspurnar og framleiðslu og hratt af stað
mikilli uppstokkun efnahagsreikninga.
Efnahagur heimila, fyrirtækja og hins opinbera hefur orðið fyrir
miklum búsifjum. Mikil uppstokkun efnahagsreikninga á sér því stað
með endurskipulagningu skulda og sölu eigna. Aðlögun efnahags-
reikninga af þessu tagi á sér nú stað víða um heim, einkum í löndum
þar sem eigna- og lánsfjárbólur hafa sprungið. Hún er að líkindum
róttækari hér á landi en víðast hvar annars staðar, enda skuldir heimila
og fyrirtækja hlutfallslega meiri, skuldsetning í erlendum gjaldmiðlum
útbreidd og gengislækkunin meiri.
Framlag peningastefnunnar við þessar aðstæður er að skapa
svigrúm fyrir endurskipulagningu efnahagsreikninga með því að verja
heimili og fyrirtæki frekara áfalli af völdum óstöðugs gengis krónunn-
ar. Reynsla annarra landa sem hafa gengið í gegnum kerfislægar fjár-
málakreppur sýnir að aðlögun af þessu tagi er oft tímafrek. Endurreisn
bankakerfisins er þó vel á veg komin og forsendur að skapast fyrir því
að endurskipulagning skulda komist á fullt skrið.
... verulegum samdrætti eftirspurnar ...
Innlend eftirspurn hefur að verulegu leyti aðlagast lægri tekjum.
Lánsfjárskortur hefur dregið úr getu innlendra aðila til að fjármagna
neyslu og fjárfestingu. Spáð er að innlend eftirspurn nái lágmarki í
upphafi næsta árs og hafi þá minnkað um þriðjung frá því að hún náði
hámarki á fjórða fjórðungi ársins 2006. Aukin eftirspurn í góðærinu
byggðist á örum vexti ráðstöfunartekna og greiðu aðgengi að lánsfé.
Mikið framboð lánsfjár átti að miklu leyti rætur að rekja til verulegs
innstreymis erlends fjármagns, þar sem innlendir bankar gegndu lykil-
hlutverki. Hlutur innlendrar eftirspurnar í landsframleiðslu var langt
yfir sögulegu meðaltali (sjá mynd IV-3). Raungengi var einnig langt
1. Ítarlegra talnaefni um þjóðhagsspána er að finna í Viðauka 1 á bls. 51.
Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-1
Hagvöxtur og framlag undirliða 2000-20121
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2012.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Einkaneysla
Samneysla
Fjármunamyndun
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
‘12‘10‘08‘06‘04‘02‘00 ‘01 ‘03 ‘05 ‘07 ‘09 ‘11
Birgðabreytingar
Utanríkisviðskipti
Hagvöxtur
Mynd IV-2
Skuldir heimila, fyrirtækja og hins opinbera
1998-20081
1. Skuldir heimila og fyrirtækja eru við lánakerfið en skuldir hins
opinbera eru heildartölur. Gildi fyrir skuldir heimila og fyrirtækja árið
2008 miðast við september 2008.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af VLF
Heimili
Fyrirtæki
Hið opinbera
0
50
100
150
200
250
300
350
400
‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99‘98
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2012. Skyggðu svæðin sýna tímabil
þar sem framleiðsluslaki er fyrir hendi skv. mati Seðlabankans.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Prósentur
Mynd IV-3
Hlutfall einkaneyslu, fjármunamyndunar
og þjóðarútgjalda af VLF 1991-20121
Frávik frá meðaltali 1970-2007
Þjóðarútgjöld
Fjármunamyndun
Einkaneysla
-20
-16
-12
-8
-4
0
4
8
12
16
´11´09´07´05´03´01´99´97´95´93´91