Bændablaðið - 23.01.2014, Blaðsíða 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. janúar 2014
Greinilegt er að bæði í Evrópu
og í Bandaríkjunum eru vaxandi
áhyggjur af því að ofnotkun
sýklalyfja í dýraeldi sé þegar
farin að hafa alvarleg og skaðleg
áhrif á heilsu manna. Talað er um
mikla sýklalyfjanotkun sem eina
helstu heilbrigðisógn heimsins.
Í samanburðartölum virðist
ástandið í þessum málum þó vera
langbest á Íslandi og í Noregi.
Mikil fjöldi dauðsfalla meðal
fólks í Evrópu og í Bandaríkjunum
er nú árlega rakin til þess að fólk sé
orðið ónæmt fyrir sýklalyfjum. Er
læknismeðhöndlun á fólki sem hefur
þróað með sér ónæmi fyrir sýkla-
lyfjum farin að valda heilbrigðis-
kerfi viðkomandi landa gríðarlegum
kostnaði.
Mun betra ástand á Íslandi
Hér á landi hefur staðan til þessa
verið mun betri enda bendir
Haraldur Briem sóttvarnalæknir á
að slík lyf hafi lítt eða ekki verið
notuð sem vaxtahvetjandi efni í
landbúnaði. Sumarið 2012 kom
út fyrsta sinn viðamikil skýrsla
á vegum landlæknisembættisins
um sýklalyfjanotkun og
sýklalyfjaónæmi í mönnum og
dýrum á Íslandi. Í þessu verkefni
tók Lyfjastofnun einnig þátt, ásamt
Matvælastofnun og Landspítalanum.
Í skýrslunni segir meðal annars:
Ein af stærstu heilbrigðisógnum
heimsins
„Mikil áhersla hefur verið lögð á
það í alþjóðasamfélaginu undan-
farin ár að sporna við auknu sýkla-
lyfjaónæmi baktería. Alþjóða heil-
brigðismálastofnunin (WHO) hefur
skilgreint sýklalyfjaónæmi sem eina
af stærstu heilbrigðisógnum heims-
ins. Aukið ónæmi fyrir sýklalyfjum
veldur vandamálum við meðferð
sýkinga og hefur þar af leiðandi
slæmar afleiðingar fyrir heilsu
manna og dýra og veldur auknum
kostnaði við heilbrigðisþjónustu.
Sóttvarnastofnun Evrópusam-
bandsins (European Centre for
Disease Prevention and Control –
ECDC) áætlar að í Evrópu einni
komi upp um það bil 400 þúsund
sýkingar á ári hverju af völdum
ónæmra sýkla sem leiða til um 25
þúsund dauðsfalla.
Með auknum ferðalögum
og viðskiptum með matvæli og
dýraafurðir heimshorna á milli
opnast leiðir fyrir sýklalyfjaónæmar
bakteríur til að dreifa sér.
Sýklalyfjaónæmi er því alþjóðlegt
vandamál. Sýklalyfjanotkun er
áhrifamesti þátturinn í vali og
dreifingu sýklalyfjaónæmis, þótt
sambandið geti verið flókið.“
Súnusmitsjúkdómar geta borist
frá dýrum í menn
Þá segir einnig í skýrslu Landlæknis:
„Súnur eru smitsjúkdómar sem
eru mönnum og dýrum sameiginlegir
og geta borist frá dýrum til manna
og frá mönnum til dýra, annaðhvort
með beinni snertingu eða óbeint í
gegnum matvæli og fóður. Bestu
dæmin um súnur eru Salmonella
og Campylobacter. Þessar súnu-
bakteríur geta þróað með sér
ónæmi fyrir sýklalyfjum vegna
meðhöndlunar sýkinga í dýrum.
Ónæmar bakteríur geta svo borist úr
dýrum í menn, t.d. með matvælum.“
Málið var líka til umræðu
á fjölmennum hádegisfundi
Bændasamtaka Íslands sem haldinn
var 3. apríl 2013. Þar var rætt um
þá áhættu sem felst í því að flytja
inn hrátt kjöt til landsins. Þar sagði
Karl G. Kristinsson, yfirlæknir
á sýklafræðideild Landspítalans
að innflutt matvæli yllu nú þegar
hópsýkingum á Íslandi. Hann
sagði líkurnar aukast við aukinn
innflutning á fersku kjöti og tiltók
sérstaklega ýmsar sýklalyfjaónæmar
bakteríur sem væru alvarleg ógn við
lýðheilsu í heiminum nú um stundir.
Krafa um aukið frelsi í
innflutningi á kjöti vekur
spurningar
Afar fróðlegt er að skoða þetta í
ljósi vaxandi kröfu hagsmunaaðila
í verslun á Íslandi um að stórauka
beri kjötinnflutning frá Evrópu til
Íslands og losa um höft á innflutningi
á fersku kjöti auk innflutnings á
frosnu kjöti sem er þegar heimill þó
hann sé að hluta háður magntollum .
Virðast kröfur um auknar heimildir
til innflutnings á kjöti vera á skjön
við gagnstæð rök ýmissa sérfræðinga
sem fjallað hafa um málið. Íslenskir
bændur hafa verið mjög meðvitaðir
um áhættuna af sýklalyfjanotkun
ekki síst í alifugla- og svínarækt.
Hefur árangur alifuglabænda á
Íslandi t.d. vakið sérstaka athygli
út fyrir landsteinanna.
Flyst auðveldlega til Íslands með
innfluttu kjöti og fóðri
Haraldur Briem segir að
kampýlóbakter í kjöti drepist yfirleitt
við frystingu, en það sama gildi ekki
með salmonellu og ýmsar veirur.
Salmonella og veirur spyrji heldur
ekkert um landamæri og berist því
auðveldlega með innfluttu kjöti.
Sama gildi um kampýlóbakter ef
kjöt hefur ekki verið fryst.
Haraldur segir að erlendis hafi
sýklalyfjum gjarnan verið blandað í
fóður dýra. Það virðist einmitt vera
fóðurinnflutningurinn sem hafi verið
að valda vandræðum hér eins og við
alifuglarækt. „Fóðrið er okkar stóra
vandamál í landbúnaðinum,“ segir
Halldór.
Hæglega hægt að
flytja vandann inn
Nationen vitnar í David Mackay
hjá Lyfjastofnun Evrópu (European
Medicines Agency – EMA) sem
talar á svipuðum nótum og Haraldur
Briem. Hann segir að í löndum eins
og Noregi þar sem sýklalyfjaónæmi
er enn lítið sé hæglega hægt að flytja
vandann inn með innflutningi á
afurðum frá öðrum löndum.
S a m k v æ m t
tölum frá ESB frá
nóvember um tíðni
sýklalyfjaónæmis
við meðhöndlun
m i s m u n a n d i
b a k t e r í u -
sjúkdóma í 38
Evrópulöndum
kemur Ísland
oftast best út. Á
faraldursfræðilegum
skala í svokallaðri
„EuSCAPE“-rannsókn,
er áunnið ónæmi gagnvart
„lokaúrræðislyfjum“ (Carapenems) í
baráttu lækna við alvarlegar sýkingar
skilgreindur nánast enginn hér á landi
á meðan hann er skilgreindur slæmur
og mjög slæmur í fjölmennustu
ríkjum Evrópu. Í nokkrum löndum
Evrópusambandsins er jafnvel
sagt að vandinn sé á faraldursstigi.
Er þetta talin veruleg ógnun við
heilbrigðiskerfi Evrópulanda.
Viðbragðshópur settur á fót í
Evrópu
Greint var frá hjá Lyfjastofnun
Evrópu hinn 16. desember
síðastliðinn að stofnunin hafi fengið
beiðni um ráðgjöf frá Evrópuráðinu
um að kanna áhrif af notkun
sýklalyfja á í húsdýrum á heilbrigði
manna. Þar kom einnig fram að
myndaður hafi verið viðbragðshópur
AntiMicrobial Expert Group
(AMEG) til að undirbúa viðbrögð
vegna þessarar beiðni. Í þeim hópi
eru bæði sérfræðingar í áhrifum lyfja
á menn og dýr.
Sýklalyf notuð sem
vaxtahvetjandi efni
Sýklalyf hafa um áratuga skeið verið
notuð gegn sjúkdómum í mönnum
og dýrum og hefur slík notkun í
hófi verið talin eðlileg. Ofnotkun
sýklalyfja í eldi húsdýra, einkum
svína og alifugla, er hins vegar allt
annað mál. Er það helst talið afsprengi
svokallaðs verksmiðjubúskapar sem
er margfaldur að umfangi miðað við
hefðbundinn búskap hér á landi.
Vegna þrengsla og mikillar
umsetningar verða dýrin viðkvæmari
en ella fyrir sýkingum sem getur
haft neikvæð áhrif á vaxtarhraða.
Því hafa stórframleiðendur væði í
Evrópu, Bandaríkjunum og einnig
víðar gripið til „fyrirbyggjandi
ráðstafana“. Þær felast í því að gefa
dýrunum reglulega sýklalyf í fóðri
og með íblöndun í drykkjarvatn þó
það sé í raun bannað. Þannig er í
raun verið að nota sýklalyf sem
vaxtahvetjandi efni. Dýrin ná hins
vegar ekki að losa sig að öllu leyti
við þessi lyf áður en þeim er slátrað
og því berast þau áfram í menn við
neyslu kjöts af þessum dýrum. Lyfin
hlaðast síðan smám saman upp
í mannslíkamanum sem myndar
ónæmi fyrir sýklalyfjum.
Það sama gerist varðandi sýkla
sem lyfin hafa fram til þessa unnið á,
þeir verða ónæmir fyrir lyfjunum. Þá
verða til eins konar ofursýklar sem
erfitt getur verið að vinna á þegar
sýklalyfin duga ekki lengur til. Þá
blasir fátt annað við en dauði.
Veldur árlega 25 þúsund
dauðsföllum innan ESB
Í nýjasta tölublaði norska blaðsins
Nationen er áhugaverð grein
um þessi mál út frá sjónarhóli
Norðmanna. Þar er bent á skýrslur
ECDC sem Landlæknisembættið
vísar einnig til. Þær sýna að árlega
eru 25.000 dauðsföll í löndum
ESB rakin til ofnotkunar sýklalyfja
í landbúnaði. Þar er bent á og
vísað til upplýsinga frá EMA að
sjúkrakostnaður í löndum
Evrópusambandsins
vegna meðferðar á
fólki sem komið er
með sýklalyfja-
ónæmi sé um 1,5
milljarðar evra á
ári.
S e g i r í
umf jö l l un inn i
að vandamálið sé
orðið gríðarlega
umfangsmikið í
Evrópu en mun betri staða
sé á Norðurlöndunum. Ekki
kemur þó fram í greininni úr hvaða
könnun EMA samanburðartaflan er.
Á Norðurlöndunum er samkvæmt
lyfjanotkunininni sem Nationen vísar
til þó langmest í Danmörku, nærri
sjöföld á við það sem gerist á Íslandi.
Síðan kemur Finnland með fjórfalt
meiri lyfjanotkun en Íslendingar
og Svíþjóð sem er með ríflega
tvöfalda sýklalyfjanotkun. Noregur
er síðan samkvæmt þessum tölum
Gríðarleg sýklalyfjanotkun, meðal annars við matvælaframleiðslu, talin ein helsta heilbrigðisógn heimsins:
Staðan er langbest á Íslandi og í Noregi en vaxandi
kjötinnflutningur getur hæglega breytt stöðunni
– Heilbrigðisstofnanir í Evrópu og Bandaríkjunum segja tugþúsundir deyja árlega af völdum áunnins sýklalyfjaónæmis
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
í 25 Evrópulöndum innan ESB og EES
mg
Po
rt
úg
al

Fr
ak
kl
an
d
Ho
lla
nd

Té
kk
la
nd

Notkun sýklalyfja við matvælaframleiðslu
Mælt sem milligrömm í hverju kílói af lífmassa/kjöti
Heimild: European Medicines Agency (EMA)
Ký
pu
r
Íta
lía

Sp
án
n
Þý
sk
al
an
d
U
ng
ve
rja
la
nd

Be
lg
ía

Pó
lla
nd

Bú
lg
ar
ía

Ei
st
la
nd
Au
st
ur
rík
i
Br
et
la
nd

Írl
an
d
Sl
óv
ak
ía

Da
nm
ör
k
Sl
óv
en
ía

Li
th
áe
n
Le
tt
la
nd

Fi
nn
la
nd

Sv
íþ
jó
ð
Ís
la
nd

N
or
eg
ur
*
Úr nýjustu skýrslu Lyfjastofnunar Evrópu (EMA) sem synir sýklalyfjanotkun árið 2011 í 25 löndum innan ESB- og EES-
Úr skýrslu Landlæknisembættisins frá 2012 sem sýnir stöðuna í útreikningum
EMA í 19 Evrópulöndum árið 2010.
eftir í kjötinu og 4) berast þaðan í menn með neyslu kjötsins.
Faraldsfræðileg
staða Íslands er góð.
Dekkstu löndin eru
verst sett.
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is