Bændablaðið - 23.01.2014, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 23. janúar 2014
Landssamtök raforkubænda eru
hagsmunafélag þeirra sem eiga og
reka litlar virkjanir og allt að 10
MW, ásamt þeim sem hafa hug á
að virkja og annarra sem áhuga
hafa á slíkum framkvæmdum,
sama hvaða náttúru kraftar eru
beislaðir. Félagið veitir einnig
ýmsar upp lýsingar til þeirra
sem hyggja á fram kvæmdir.
Félagsmenn eru ríflega sjötíu.
Félagið vill m.a. hvetja til þess
að vatnsréttarhafar kanni vel hvort
ónotuð vatns réttindi þeirra gætu
nýst með hagkvæmum hætti til
raforkusölu inn á raflínunetið, til
heima notkunar eða hvort tveggja.
Full ástæða er að benda á að reynslan
sýnir að ýmsar slíkar virkjunar-
framkvæmdir hafa, þrátt fyrir erfiðan
lánamarkað undan farin ára, náð að
skila hagnaði, greitt niður sín lán,
skilað eigendum sínum arði og greitt
fyrir vatns réttindi.
Rétt er þó að taka fram að verð
á rafmagni til sölu inn á netið hefur
á undanförnum árum lækkað,
miðað við allar vísitölur, þó að
rafmagnsverð til notenda hafi fylgt
þeim eða gott betur. Þar kemur til
stórhækkun á flutningskostnaði
orkunnar. Enginn finnst í dag
sem telur að orkuverð eigi eftir að
raunlækka áfram. Ef hugmyndir um
sæstreng til Bretlands ganga eftir
má reikna með verulegri hækkun
á raforkuverði til framleiðenda og
nýjar forsendur skapast til virkjana
af öllum stærðum. Sú hugmynd er
þó ekki föst í hendi og hefur sínar
neikvæðu hliðar.
Flestar smærri virkjanir eru
rennslisvirkjanir sem safna ekki vatni
í lón. Land fer því ekki undir vatn.
Ef að frágangur við stöðvarhús og
þeirrar litlu stíflu sem er nauðsynleg
ásamt snyrtilegum frágangi á
línulögn þá er hægt að fullyrða að
framkvæmdin er umhverfisvæn og
orkan ekki síður. Minnt skal á að
stíflur eru yfirleitt hátt í hlíðum og
dölum og allt það vatn sem kemur inn
í lækinn/ána neðar rennur sína leið
óbeislað auk þess vatns sem fer nær
sumarlangt sem afgangur sem ekki
borgar sig að nýta. Lækirnir hverfa
því ekki nema helst á vetrarmánuðum
og næst stíflu.
Aðeins um hagsmunamálin.
Félagið hefur bent Samkeppnis-
eftirliti, ýmsum ráðherrum og
öðrum valdhöfum á þá staðreynd
að þessar litlu virkjanir eru að keppa
við niðurgreitt rafmagn. Hversu
niðurgreiðslan er mikil getur verið
umdeilanlegt en ekki þarf að deila
um að hún sé fyrir hendi. Allar
stærri orkuveitur hafa fengið sérlög
um leið og stofnað hefur verið til
þeirra. Í sérlögunum fólst m.a. að
engin stimpilgjöld voru greidd af
lánum, engin vörugjöld á vélum né
öðru, og til skamms tíma greiddu
þessi fyrirtæki engin útsvör né skatta
nema fasteignaskatta. Þar á ofan
nutu þau ábyrgðar ríkisins og/eða
stærri sveitarfélaga á öllum lánum
sem þýddi að þau höfðu aðgang að
lánum á lægstu vöxtum frá byrjun
framkvæmda. Eigendur smávirkjana
hafa einskis notið af þessum
lögbundnu fyrirgreiðslum. Þetta og
fleira þurfa yfirvöld að vita og skilja
til að verða betur viðræðuhæf.
Ýmislegt gætu yfirvöld gert
til þess að mæta framangreindri
mismunun. Í fyrsta lagi mætti fella
niður stimpilgjöld af lánum til
þessara þjóðhagslega hagkvæmu
framkvæmda. Í öðru lagi efla
Orkusjóð og skilgreina verkefni hans
betur til að taka þátt í rannsóknum og
hagkvæmniútreikningum umræddra
virkjunarkosta. Í þriðja lagi þarf að
gera smærri virkjunum kleift að njóta
hagnaðar af sölu upprunaábyrgða
hlutfallslega til jafns við stærri
veitur. Vottun upprunaábyrgða er
í höndum Landsnets og kostar í
dag hundruð þúsunda óháð stærð
viðkomandi orkuveitu. Umræða
um útgáfu „grænna korta“ sem
virkuðu þannig að framleiðendur
umhverfisvænnar orku gætu selt þau
beint til mengandi fyrirtækja hefur
enn engu skilað.
Víða skortir að þriggja fasa
línur séu nálægar heppilegum
virkjunarkostum. Einnig veldur
vandkvæðum víða að þó að stutt sé
að raflínu nýtist hún ekki ef spenna
hennar er yfir þrjátíu þúsund volt. Til
að þrífösun nái til allra byggða og
með óbreyttum framkvæmdahraða
væri henni líklega ekki lokið fyrr en
eftir 22-24 ár.
Fjölmargir vatnsréttarhafar búa
við það lækur eða á er í sameign
misjafnlega margra. Í núverandi
lögum standa mál þannig að þó
að rétthafar 95% vatnasvæðisins
vilji nýta sér sína auðlind með
virkjun þá gengur það ekki ef að
eigandi 5% réttindanna (jafnvel
minna) segir nei. Í lögum um
lax- og silungsveiði er höggvið á
sambærilegan hnút og lýðræðið
nýtur sín. Sameign í fjölbýlishúsum
er ekki vandamál, þar skal stofna
húsfélag og lýðræðisleg vinnubrögð
gilda. Í nafni Félags raforkubænda
hefur ítrekað frá árinu 2005 verið
rætt við viðkomandi ráðherra
og aðra ráðamenn og óskað
eftir réttlátri lagasetningu um
sameignir vatnasvæða vegna
virkjunarframkvæmda en ekkert
þokast enn þó að allir viðkomandi
ráðherrar og þingmenn sem rætt
hefur verið við hafi virst skilja
vandann og gefið í skyn jákvæðan
vilja til lagfæringar. Sami vandi er
með fjölmargar sameignir jarða
og upplagt að hvort tveggja fái nú
greiða leið í gegnum Alþingi með
lagasetningu sem leysir bæði málin
með lýðræðislegum hætti.
Að lokum skal ráðamönnum
þjóðarinnar bent á að skoða hvaða
stefnu Norðmenn hafa tekið til
að liðka fyrir smávirkjunum og
hvernig þeir meta þjóðhagslegan
ávinning af sínum aðgerðum.
F.h. stjórnar
Landssamtaka raforkubænda,
Birkir Friðbertsson, formaður.
Orkumál
Um Landssamtök raforkubænda
Birkir Friðbertsson Mynd / HKr.
undir vörumerkinu IREM Ecowatt
Hydro. Þeir framleiða m.a. svokallaða
„Banki“-túrbínu í mismunandi
stærðum sem ætlaðar eru fyrir litla
fallhæð (5–60 metra) og mismunandi
rennsli frá 10–1000 lítra á sekúndu.
Hægt er að stýra vatnsflæðinu inn á
túrbínuna frá 0-100%. Þeir framleiða
einnig Pelton-smátúrbínur sem henta
20–350 metra fallhæð og vatnsflæði
sem nemur allt frá 0,5 lítrum á
sekúndu upp í 100 lítra á sekúndu.
Fljótandi sjávarfallavirkjanir
Það eru þó ekki bara lækjarsprænur
landsins sem hægt er að nýta í
hægrennslisvirkjanir, því slíkar
virkjanir henta sérlega vel til að
nýta sjávarstrauma sem er mjög
stöðug orkuuppspretta þó hún sé
vissulega háð aðdráttarafli tunglsins.
Dæmi um slíka virkjun er svokölluð
„Golfstraumstúrbína“ sem er
tiltölulega ódýr hönnun eftir John H.
Robson hjá bandaríska fyrirtækinu
Gulf Stream Turbines LLC. Túrbínan
var hugsuð til að virkja sjávarstrauma
úti fyrir strönd Suður-Flórída. Áætlað
hefur verið að hægt sé að fullnægja
um 35% af orkuþörf Flórída með því
að nýta aðeins örlítið brot af þeim
sjávarfallastraumum sem streyma úti
fyrir ríkinu.
Með mikla orkunýtni
Gol f s t r aums tú rb ínan e r
einkaleyfisvarinn búnaður sem talinn
er ná allt að 80-95% orkunýtni sem
er miklu betri nýtni en mögulegt er
að ná með vindmyllum þar sem gott
þykir að ná 25% orkunýtni. Sýnd
rafstöð er með tveim 600 kílóvatta
rafölum. Hún er líka mjög sniðug að
því leyti að orkustöðinni er einföld í
framleiðslu og uppsetningu.
Gert er ráð fyrir að Golfstraums-
túrbínan sé smíðuð að verulegu
leyti úr trefjaplasti og koltrefjum,
sem útilokar tæringu af völdum
efnasamsetningar sjávar. Samkvæmt
útreikningum Gulf Stream Turbines
á orkan að skila um 7–9% arði upp
í fjárfestingarkostnað á ári miðað
við orkusölu í Bandaríkjunum og án
nokkurrar skattaeftirgjafar. Hægari
endurgreiðsla á fjárfestingu miðast
við dýrari útgáfu með stærri spöðum
fyrir hægari sjávarstraum. Við
uppsetningu á Golfstraumstúrbínunni
er henni einfaldlega lagt við stjóra á
þeim stað sem ætlunin er að virkja
hafstrauminn og raforkan leidd í
land með streng. Þá þolir hún vel
ölduhreyfingar og hægt er að stýra
á hvaða sjávardýpi rafstöðin liggur,
eða frá 1,3 metra dýpi og niður
í 200 metra dýpi. Lesa má nánar
um þennan búnað á http://www.
gulfstreamturbine.com/
Skotar virkja orku hafsins
Green Ocean Energy Ltd í Aberdeen í
Skotlandi er annað fyrirtæki sem hefur
verið að hasla sér völl, bæði við virkjun
sjávarfalla og ölduhreyfingar. Hefur
fyrirtækið hannað straumorkuhverfil
sem getur framleitt 500 kílóvött
sem dugar fyrir 125 heimili. Þá
hefur fyrirtækið einnig hannað álíka
afkastamikla ölduhreyfingaorkustöð.
Þá hefur fyrirtækið Ocean Power
Technologies (OPT) sett upp
„orkubaujur“ eða OPT's PowerBuoy®
úti fyrir Skotlandsströndum til að
framleiða raforku úr öldum hafsins.
Nær óteljandi möguleikar
Möguleikarnir við að virkja vatnsafl
af ýmsum toga eru nær óendanlega
margir. Hér að framan er aðeins
smá innsýn í þá tækni sem menn
hafa verið að prófa bæði með eigin
heimasmíði og með þaulreyndum
búnaði viðurkenndra fyrirtækja á
þessu sviði.
Það fer ekki mikið fyrir Banki-
túrbínunni.
Banki-túrbína frá ítalska fyrirtækinu IREM, sem framleiðir ýmsar útgáfur af
túrbínum fyrir smávirkjanir. Þessi gerð er ætluð fyrir litla fallhæð og rennsli
allt niður í 10 lítra á sekúndu.
Golfstraumstúrbínan var hugsuð til að virkja sjávarstrauma úti fyrir strönd
Mikil vinna hefur verið lögð í þróun
á liðnum árum og þar standa Skotar
mjög framarlega.