Bændablaðið - 23.01.2014, Blaðsíða 39

39Bændablaðið | Fimmtudagur 23. janúar 2014
Hugsaðu vel um dekkin
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins Eyþór Einarsson
Ábyrgðarmaður
í sauðfjárrækt hjá RML
ee@rml.isAfkvæmarannsóknir í sauðfjárrækt 2013
Um alllangt skeið hefur verið
stuðlað að því að bændur „skeri
úr“ vetur gömlu hrútunum á
grunni afkvæma rannsókna með
tilliti til skrokk gæða. Óhætt er að
full yrða að þar sem vel hefur verið
að verki staðið hafa afkvæma-
rannsóknir skilað bændum
ræktunar framförum í bættum
vöðva vexti og minni fitu. Á þessum
grunni hafa hrútar gjarnan valist
inn á sæðinga stöðvar eða í áfram-
haldandi stærri rannsóknir og
þannig hefur ávinningurinn af
þessu starfi verið mikilvægur liður
í ræktunar starfinu á landsvísu.
Á síðustu árum hefur þetta
verkefni verið styrkt af fagfé
sauðfjársamnings, upphaflega var
þetta styrkt af Framleiðnisjóði
landbúnaðarins. Síðasta haust voru
reglurnar á þann veg að 8 hrúta þurfti
í samanburðinn þar sem hver þeirra
ætti 8 ómskoðuð afkvæmi af sama
kyni og kjötmatsniðurstöður fyrir 15
afkvæmi. Bændur þurftu síðan að vista
uppgjör afkvæmarannsóknarinnar
í Fjárvís og senda tilkynningu til
RML fyrir tiltekin tíma. Líkt og
kynnt var í haust hefur reglunum
verið breytt með það að markmiði
að efla prófun á veturgömlum
hrútum og mun afkvæmarannsókn
ekki teljast styrkhæf nema að
lágmarki 5 veturgamlir hrútar sé í
samanburðinum haustið 2014.
Í heildina voru 108 styrkhæfar
afkvæmarannsóknir haustið 2013 og
afkvæmahóparnir 1.172, þar af áttu
veturgamlir hrútar 41% hópana. Þetta
er umfangsminna en haustið 2012
en þá voru afkvæmarannsóknirnar
162 og hóparnir alls 1.700. Hækka
þarf hlutfall veturgamalla hrúta sem
eru prófaðir og fjölga þátttakendum.
Undirritaður hefur ásamt Eyjólfi
Ingva Bjarnasyni unnið að samantekt
niðurstaðna, en niðurstöður fyrir öll
búin eru birtar á heimasíðu RML
(www.rml.is) ásamt heildaryfirliti
og niðurstöðum fyrri ára.
Efstu hrútar
Í meðfylgjandi lista er að finna
yfirlit yfir þá hrúta sem sýndu mesta
yfirburði í afkvæmarannsóknum
síðastliðið haust. Hér eru birtir
allir hrútar sem ná 135 stigum eða
meira í heildareinkunn. Minnt er
á að heildareinkunnin er meðaltal
kjötmatseinkunnar og gæðaeikunnar
úr líflambaskoðun og er þessi
einkunn ekki samanburðarhæf milli
búa heldur gefur til kynna yfirburði
hrútsins í tilteknum samanburði.
Niðurstöður þarf alltaf að túlka með
hliðsjón af gæðum þeirra gagna sem
að baki liggja og stefnu búsins m.t.t.
til vægis á einstaka eiginleikum.
Mest útslag sýnir veturgamall
hyrndur hrútur á Heydalsá hjá
Ragnari og Sigríði, Messi 12-108.
Messi er frá Bæ í Árneshreppi.
Faðir hans er Borði 08-838 frá
Hesti og móðurfaðir er Fróði 04-963
frá Hagalandi. Vöðvaeinkunn
afkvæmanna var 12,6 og fitueinkunn
7,8 og meðalbakvöðvaþykkt var 31,9
að meðaltali. Messi er eini hyrndi
hrúturinn í þessum samanburði
og nýtur því trúlega ákveðinna
yfirburða í bakvöðvaþykkt vega
þess.
Næst efstur er kollóttur hrútur
að nafn Gullmoli 08-314. Hrúturinn
er fæddur á búi Jóns og Ernu á
Broddanesi í Kollafirði en var
seldur að Innri-Múla, Barðaströnd
sem lamb og notaður þar allar
götur síðan. Þar hefur hann á
undanförunum árum sýnt frábærar
niðurstöður í flokkun sláturlamba.
Gullmoli var til skoðunar fyrir
sæðingastöðvarnar síðast vor en
drapst áður en hann komst þangað.
Þriðji hæsti hrúturinn er Ósi
11-056, staðsettur á Tunguseli í
Þistilfirði en fæddur á Flögu í sömu
sveit. Hann er sonarsonur Kveiks
05-965. Ósi, Tjaldur 11-687 frá
Sandfellshaga og Jóker 12-321
frá Laxárdal, sem allir eru þarna
á listanum, eru nú til prófunar í
stórri afkvæmarannsókn vegna
sæðingastöðvanna sem framkvæmd
er á Presthólum og Snartarstöðum
í Norður-Þingeyjarsýslu. Fjórði
hrúturinn er Kútur 11-308 frá
Litla-Hofi í Öræfasveit, sonur
Gosa 09-850 frá Ytri-Skógum.
Þetta er annað árið sem Kútur skipar
toppsætið í afkvæmarannsókn á
Litla-Hofi með glæsibrag. Fimmti
á þessum lista er hrútur sem þegar er
orðinn landsþekktur en það er Garri
11-908 frá Stóra-Vatnshorni í Dölum
en hann var tekin á sæðingastöð í
haust og var einn af mest notuðu
hrútum stöðvanna í desember 2013
og því víða sem má finna afkvæmi
hans haustið 2014.
12-108 Borði 08-838 124,9 193,4 159,2 Heydalsá, Tungusveit, Strand.
08-314 Gullmoli 05-552 148,8 165,4 157,1 Innri-Múla, Barðaströnd, V-Barð.
11-056 Demantur 10-263 130,4 183,5 157,0 Tunguseli, Þistilfirði, N-Þing.
11-308 Gosi 09-850 136,7 176,5 156,6 Litla-Hofi, Öræfasveit, A-Skaft.
11-908 Hriflon 07-837 144,4 160,7 152,6 Stóra-Vatnshorn, Haukadal, Dal.
11-687 Byr 08-283 121,8 171,1 146,5 Sandfellshaga 2, Öxarfirði, N-Þing.
10-726 Kveikur 09-707 122,9 166,1 144,5 Melum, Hrútafirði, Strand.
10-790 Messi 09-285 138,6 149,4 144,0 Þverá, Dalsmynni, S-Þing.
11-529 Gandur 07-845 132,9 154,4 143,7 Syðri-Hofdölum, Viðvíkursveit, Skag.
09-219 Freyðir 07-810 119,0 167,3 143,2 Fornustekkum, Nesjum, A-Skaft.
12-321 Gosi 09-850 117,1 168,8 143,0 Laxárdal, Þistilfirði, N-Þing.
11-297 Jökull 07-844 152,5 131,4 142,0 Breiðavaði, Langadal, A-Hún.
11-014 Laufi 08-848 121,1 161,4 141,3 Urriðaá, Miðfirði, V-Hún.
12-241 Dagur 11-034 131,1 150,3 140,7 Brjánslæk, Barðarströnd, V-Barð.
10-513 Hriflon 07-837 125,3 155,4 140,4 Haukatungu syðri 2, Kolbeinsstaðahr., Snæ.
11-539 Borði 08-838 125,2 154,5 139,9 Geirmundarstöðum, Skarðsströnd, Dal.
11-053 Barak 08-056 139,1 139,1 139,1 Ketilseyri, Dýrafirði, V-Ísafj.
12-653 Fannar 07-808 119,1 156,8 138,0 Stór-Ökrum II, Blönduhlíð, Skagafirði
11-005 Prjónn 07-812 98,9 176,9 137,9 Haukholtum, Hrunamannahrepp, Árn.
10-136 Grábotni 06-833 136,5 139,2 137,9 Steinnesi, Þingi, A-Hún.
11-074 Sokki 07-835 124,6 150,1 137,4 Sölvabakka, Refasveit, A-Hún.
08-661 Raftur 05-966 134,0 140,5 137,3 Reykjum, Svínadal, A-Hún.
12-532 Jökull 07-844 128,0 145,9 137,0 Haukatungu syðri 2, Kolbeinsstaðahr., Snæ.
09-509 Fengur 06-407 125,0 148,4 136,7 Saurbæ, Vatnsnesi, V-Hún.
12-389 Drangur 09-606 105,8 166,4 136,1 Húsavík, Tungusveit, Strand.
11-669 Gandur 07-845 125,1 147,1 136,1 Sunnuhlíð, Forsæludal, A-Hún.
11-239 Prjónn 07-812 127,6 143,3 135,5 Sólvangi, Fnjóskadal, S-Þing.
Áburðaráætlanir Ráðgjafarmiðstöðvar
landbúnaðarins
Þessi misserin keppast áburðar-
salar við að birta úrval áburðar-
tegunda og verð á þeim. Getur
þá oft verið úr vöndu að ráða
að velja rétta tegund miðað við
aðstæður á hverjum stað.
Þar sem áburðarkaup eru í flestum
tilfellum stór kostnaðarliður á búum
er afar mikilvægt að vandað sé til
verka við val á áburðartegundum.
Kaup á áburðaráætlun eru í því
tilliti sterkur valkostur fyrir bændur.
Með faglega unninni áætlun er
mögulegt að hámarka hagkvæmni
áburðarkaupa til að áburðarefni
nýtist sem best ásamt því að auka
magn og gæði uppskerunnar, sem
stuðlar að bættu heilbrigði og meiri
og betri afurðum. Sömuleiðis er víða
hægt að hagræða í áburðarkaupum
og þar með spara umtalsverðar
upphæðir.
Um árabil hafa ráðunautar veitt
mikilvæga ráðgjöf á þessu sviði og
og með því bætt afkomu margra
bænda. Kostnaður við kaup á
áburðaráætlun er óverulegur miðað
við þann ávinning sem ná má með
henni. Sem dæmi má nefna að
ef keyptur er áburður fyrir tvær
milljónir og það tekur ráðunaut
um þrjá tíma að vinna áætlunina
er kostnaðurinn um 0,75% af
heildarkostnaði áburðarkaupanna.
Hjá Ráðgjafarmiðstöð land-
búnaðarins eru margir ráðunautar
sem taka að sér að vinna áburðar-
áætlanir eða aðstoða bændur við að
gera það sjálfir og geta bændur sett
sig í samband við þá, annaðhvort
með því að hringja í síma 516-5000
eða fara inn á heimasíðuna rml.is og
finna þar þann ráðunaut sem óskað
er eftir að ræða við.

Með kveðju, starfsfólk RML
Flestir hugsa til öryggis þegar farið
er af stað á ökutæki með því að
spenna börn í bílstóla og keyra með
öryggisbeltið spennt, en athuga ekki
alltaf hvort dekkin undir ökutækinu
séu í lagi og örugg. Fyrir nokkru sá
ég bíl koma á dekkjaverkstæði sem
ég vinn á með tvö börn vel spennt
í bílstólum. Dekkin undir bílnum
voru hins vegar orðin svo léleg að
þau voru stórhættuleg (sjá mynd).
Svona slitin dekk eru því miður allt
of algeng sjón.
Dekkjaumhirða Íslendinga
er almennt frekar slæm. Miðað
við það sem maður sér hirðir
landsbyggðarfólk samt mun betur
um dekkin undir bílnum sínum
en íbúar á höfuðborgarsvæðinu,
þar sem dekkjaumhirða er í allt of
mörgum tilfellum til skammar. Til
að hjólbarðar virki rétt þarf að mæla
loft í þeim reglulega. Í nánast öllum
bílum má finna uppgefið loftmagn
á miða í hurðarfalsi bílstjóra, en í
örfáum tilfellum er þessi miði inni í
eldsneytislokinu.
Miðað við fjögur dekk undir
ökutæki er ekkert óeðlilegt að
hjólbarðar tapi lofti á bilinu 1-2 psi.
á mánuði, en getur verið misjafnt milli
hjólbarða. Mjög margir vilja keyra
með lítið loft í dekkjum á veturna svo
að grip verði meira í snjó og hálku
áfram, en of lítið loftmagn lengir
bremsuvegalengd mikið og dekkin
slitna vitlaust (kantarnir spænast
niður), auk þess sem bíllinn eyðir
meira eldsneyti vegna þess að álag
á mótor og drif verður meira með
of lítið loft í dekkjum. Það getur
vissulega hjálpað mikið í hálku og
snjó að hleypa lofti úr dekkjum
en þá verður að muna að setja rétt
loftmagn sem fyrst í dekkin aftur.
Sé maður á fjórhjóladrifnum bíl eða
dráttarvél í snjó og hálku og hleypir
úr dekkjum þarf sérstaklega að athuga
eitt. Framdekkin mega aldrei bunga
meira en afturhjólin vegna þess að
þá eru afturdekkin að reyna að taka
fram úr þar sem þau fara aðeins hraðar
(þetta er sérstaklega viðkvæmt fyrir
stóra ameríska pallbíla og bíla sem
eru mjög þungir að framan). Ef
framdekkin bunga aðeins minna en
afturdekkin toga þau ökutækið áfram
og ef þau missa grip taka afturdekkin
við og ýta ökutækinu áfram. Sé ekið
í fjórhjóladrifi lengi og loftmagn
er misjafnt í dekkjum getur það
valdið óþarfa bilunum í drifbúnaði.
Á vinnuvélum þarf að vega og
meta hversu mokstursvinna er þung
gagnvart loftþrýstingi fyrir framhjólin
(það er ágætt á dráttarvélum og
gröfum að byrja með of mikið í
framdekkjum – það má alltaf hleypa
úr).
Ný dekk gefa visst grip til
stöðvunar á ökutækinu en þegar
dekkin eru komin að slitmörkum (1,6
mm eftir) lengist bremsuvegalengd
dekkjanna um að jafnaði um 30%
(getur hlaupið á 10% til eða frá, fer
eftir tegund dekkja).
Dekk hafa bara vissan líftíma
en gömul dekk vilja verða þurr og
griplítil og hliðar springa (oft kallað
að dekk séu fúin). Sem dæmi fæst
víða erlendis ekki skoðun á bílinn ef
dekkin eru eldri en tíu ára. Einnig veit
ég dæmi þess að bílaframleiðendur
eru með varúðarsetningu í eiganda-
handbók bílsins um að ekki megi
keyra bílinn með eldri dekk en sex ára
gömul. Vilji menn fræðast meira um
dekk er hægt að nálgast upplýsingar á
vef FÍB (www.fib.is) með leitarorðinu
„dekk“, en þar má finna mikið af
fróðlegum upplýsingum og greinum
um dekk.
ÖRYGGI – HEILSA– UMHVERFI
liklegur@internet.is
Hjörtur L. Jónsson
Þetta dekk var undir bílnum með barnastólana tvo.