Bændablaðið - 23.01.2014, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. janúar 2014
Fróðleiksbásinn
Vilmundur Hansen þjóðfræðingur og garðyrkjufræðingur
Þótt ótrúlegt megi virðast er sólin
farin að hækka á lofti og kominn
tími til að huga að sáningu fyrir
sumarið. Í grunninn skiptir ekki
máli hvort sá á sumarblómum,
krydd- og matjurtum eða
fjölæringum, aðferðin er sú sama.
Í daglegu tali er það sem við
kölluð sumarblóm fljótvaxnar, ein-
eða tvíærar plöntur sem vaxa upp af
fræi og blómstra um sumarið. Flest
sumarblóm, eins og stjúpur, fagur-
fífill, ilmbaunir og fiðrildablóm,
eru ræktuð vegna blómfegurðar en
önnur, til dæmis silfurkambur og
skrautkál, vegna blaðanna.
Krydd- og matjurtir eru ræktaðar
til átu og í flestum tilfellum einærar
plöntur hér á landi. Fjölæringar, eins
og nafnið gefur til kynna, eru aftur
á móti plöntur sem lifa í mörg ár og
koma upp aftur og aftur við réttar
aðstæður.
Góður undirbúningur
nauðsynlegur
Auðveldara er en flesta grunar
að rækta plöntur af fræi. Að vísu
þarf að vanda allan undirbúning
og gæta þess að verkfæri og pottar
séu hreinir. Best er að nota sáðmold
sem hægt er að kaupa í gróðurvöru-
verslunum eða svokallaðar sáðtöflur
sem eru sérstaklega ætlaðar fyrir
fræ. Í töflunum er sáðmold sem
lyftir sér þegar hún blotnar og fræin
skjóta rótum í hana. Í sáðmold eru
öll næringarefni sem ungplönturnar
þurfa og töflunum fylgir sá kostur að
hægt er að planta moldarkögglinum
í stærri pott án þess að hreyfa við
plöntunni sjálfri.
Þegar sáð er í gamla bakka eða
potta verður að þvo ílátin með heitu
sápuvatni og hreinsa vel svo engin
óhreinindi verði eftir og til að koma
í veg fyrir rótarhálsrotnum hjá ung-
plöntunum. Rótarhálsrotnun stafar
af sveppasýkingu sem lýsir sér í
því að plönturnar verða svartar við
rótarhálsinn og drepast.
Sáning
Gæta skal þess að kaupa fræ af
plöntum sem dafna vel þar sem
þeim er ætlað að standa um sum-
arið. Lítið fæst með því að rækta
upp plöntur sem þurfa mikla sól og
setja þær síðan á skuggsælan stað í
garðinum. Flestar sumarblóm þurfa
birtu þrátt fyrir að sumar tegundir
standi sig ótrúlega vel í skugga.
Einnig verður að huga að hæð
plantnanna og muna að lágvaxnar
plöntur henta betur þar sem vindur
blæs.
Þegar búið er að setja sáðmold-
ina í ræktunarílátið skal þjappa
henni lauslega og vökva þannig að
hún verði rök en ekki blaut í gegn.
Einnig er hægt að setja venjulega
gróðurmold í ílátið og tommuþykkt
lag af sáðmold yfir hana. Fræin
spíra í sáðmoldinni og vaxa síðan
niður í gróðurmoldina. Þannig má
spara sér að dreifplanta plöntunum
í stærri potta um tíma.
Fræinu skal sáldrað jafnt yfir
moldina og þess gætt að það falli
ekki of þétt. Að því loknu er þunnu
moldarlagi, tvöfaldri stærð fræj-
anna, stráð yfir. Séu fræin mjög
smá er nóg að þjappa þeim laus-
lega niður í moldina. Til að koma í
veg fyrir að moldin og fræin fari af
stað í bökkum við vökvun er gott að
leggja blað yfir moldina og vökva
varlega yfir það. Munið að setja
pinna með nafni tegundarinnar og
lit í ræktunarílátið.
Hæfilegt hitastig við spírun hjá
flestum tegundum er um 18 til 20
°C en gott er að lækka hitann um
nokkrar gráður eftir að plönturnar
koma upp. Annars vaxa þær of hratt
og verða renglulegar. Þar sem lítillar
birtu gætir er nauðsynlegt að notast
við raflýsingu til að koma í veg fyrir
svokallaðar myrkraspírur. Yfirleitt
nægir þó að láta ræktunarílátið á
bjartan stað því ekkert kemur í stað
góðrar dagsbirtu.
Spírunartími fræja er mis-
munandi og því nauðsynlegt að
hafa hann í huga þegar sáning er
undirbúin. Sumum sumarblómum,
eins og rauðum stjúpum, þarf að sá
inni í janúar vegna þess hversu lengi
þau eru að spíra, en fræi af kletta-
salati er sáð beint í beð lok maí.
Dreifplöntun og hersla
Fyrstu blöðin koma yfirleitt upp
úr moldinni nokkrum dögum eftir
sáningu og eftir því sem plöntunar
stækka verða þær fyrirferðarmeiri
og þurfa meira rými. Skömmu eftir
að venjuleg laufblöð taka við af
kímblöðum, en svo nefnast fyrstu
blöðin sem koma upp úr moldinni,
er nauðsynlegt að dreifplanta
eða prikkla plöntunum út í stærri
pott eða auka bilið á milli þeirra
í sáðbakkanum. Sé plöntunum
dreifplantað í bakka fer bilið á milli
þeirra eftir tegundum en í flestum
tilfellum er það haft um fimm sentí-
metrar. Skyr- og jógúrtdósir henta
vel til dreifsáningar sé þess gætt að
setja gat í botninn til að koma í veg
fyrir ofvökvun.
Þegar hér er komið sögu eru ung-
plönturnar í miklum vexti og gott
að vökva þær með áburðarblöndu
að minnsta kosti einu sinni í viku.
Plantað út í garð
Áður en plönturnar eru settar út í
garð er nauðsynlegt að venja þær
við hitastigið utandyra til að koma
í veg fyrir sjokk þegar þeim er
plantað út. Þetta er gert með því
að flytja plönturnar í vermireit eða
með því að láta þær standa úti hluta
dags, en verja fyrir næturfrosti og
lengja útivistartímann eftir því sem
hlýnar í veðri. Séu plönturnar hertar
of hratt fá blöðin á sig bláan lit og
vöxtur stöðvast. Stjúpur, fagurfífill
og fjólur þola vel kulda og hægt
að setja í útireit með yfirbreiðslu í
byrjun apríl en flauels- og klæðis-
blóm þola kulda afar illa.
Sólin hækkar á lofti
og það styttist í sáningu
janúar
Hnúðskáblað
Begonia tuberhybrida
janúar–febrúar
Blóðdropar Krists
Fuchsia x hybrid
Fagurfífill
Bellis perennis
Fjallafjóla
Viola cornuta & V. x williamsii
Silfurkambur
Senecio cineraria
Sólboði
Osteospermum-blendingar
Sólbrúður
Pericallis x hybrid
Stjúpublóm
Viola x wittrockiana rauðar
Tóbakshorn
Petunia x atkinsiana
febrúar
Stjúpublóm
Viola x wittrockiana
– aðrar en rauðar
Drottningarfífill
Zinnia elegans
Ljónsmunnur
Antirrhinum majus
Mánafífill
Gazania x hybrida
Stjörnuklukka
Campanula poscharskyana
febrúar–mars
Brúðarauga
Lobelia erinus
Frúarhattur
Rudbeckia fulgida var. speciosa
Meyjarblóm
Clarkia amoena
Svartauga
Thunbergia alata
mars
Apablóm
Mimulus cupreus
Bláhnoða
Ageratum houstonianum
Brúðarstjarna
Cosmos bipinnatus
Daggarbrá
Leucanthemum paludosum
Fiðrildablóm
Nemesia strumosa
Garðajárnurt
Verbena x hybrid
Hádegisblóm
Dorotheanthus bellidiformis
Hengijárnurt
Verbena tenuisecta
Héraskott
Lagurus ovatus
Ilmskúfur
Matthiola incana
Skógarmalva
Malva sylvestris
Skrautkál
Brassica oleracea var. acephala
Sólblóm
Helianthus annuus
Sumarljómi
Phlox drummondii
Tígurblóm
Mimulus luteus
mars–apríl
Aftanroðablóm
Lavatera trimestris
Dalía
Dahlia x hortensis
Flauelisblóm
Tagetes patula
Garðakornblóm
Centaurea cyanus
Klæðisblóm
Tagetes erecta
Morgunfrú
Calendula officinalis
Möggubrá
Argyranthemum frutescens
Paradísarblóm
Schizanthus x wisetonensis
Skrautnál
Lobularia maritima var. maritima
Sólbrá
Coleostephus multicaulis
Skjaldflétta
Tropaeolum majus
Þorskagin
Linaria maroccana
apríl
Friggjarbrá
Ismelia carinata
Njarðarbrá
Xanthophthalmum segetum
Vinablóm
Nemophila menziesii