Bændablaðið - 23.01.2014, Blaðsíða 32

32 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. janúar 2014
Notkun spenadýfu og annarra hjálparefna
Til eru fjölmargar spenadýfur,
júgurþvottalegir og sótthreinsiefni
til notkunar fyrir og við mjaltir og
eru margir duglegir við að benda
bændum á „ómissanlegheit“
þeirra.
Það er skoðun undirritaðs að
nokkur þessara efna séu ofnotuð eða
jafnvel óþörf.
Varðandi júgurþvott við
hefðbundnar mjaltir er áríðandi
að þvo og sjóða júgurklútana eftir
hvert mál, það drepur alla sýkla og
klútarnir eru hreinir.
Á Norður- og Austurlandi er þetta
orðin regla og klútaþvottavélar í
flestum fjósum.
Notkun svokallaðra júgur-
þvottaefna (júgurþvottalagar, eða
klórhexedíns) er þá óþörf og gerir
raunar sjaldnast nokkurt gagn, er að
mestu leyti trúarbrögð.
Varðandi mjaltaþjónamjaltir er
landslagið örlítið öðruvísi, sér í lagi
vegna þess að þar er enginn athugull
mjaltamaður með prufubakka að
skoða breytingar á mjólkinni sem
benda til nýsmits eða einkenna sem
benda til júgurbólgu. Mjaltaþjónninn
leiðnimælir mjólkina og getur gert
ýmsar mælingakúnstir sem eiga
að benda bændum á að skoða
viðkomandi grip en gallinn er bara sá
að bóndinn þarf að vera meðvitaður
og mikið inni á tölvuskýrslunum svo
að honum verði ljós staðan frekar
fyrr en síðar. Þannig getur þetta farið
fram hjá bændum við skoðun fyrstu
dagana.
Mér vitanlega notar enginn bóndi
þann möguleika mjaltaþjónanna að
þeir hendi frá óeðlilegri mjólk upp
á sitt eindæmi eftir matskerfi þeirra
sjálfra, því það geta þeir ef þeir eru
forritaðir þannig, en það virðist ekki
til í dæminu að gefa mjaltaþjóninum
leyfi til sjálfvirks fráskilnaðar heldur
vill bóndinn koma auga á munstrið
sem bendir til hækkandi frumutölu
eða júgurbólgu og gefa þá skipun ef
vill og setur viðkomandi kú á frátöku.
Spenadýfur eru til í mörgum
útgáfum og virðast flestar sæmilegar
en það er með þær eins og mörg
önnur efni að þær eru að mínu mati
oft ofmetnar.
Spenadýfu ætti ekki að þurfa
að nota þar sem júgurheilbrigði
er að staðaldri gott og nýsmit lítið
(frumu tala < 160 þús.) og betra er að
eiga hana inni ef upp koma tímabil
júgurbólgu heldur en dýfa á öllum
tímum eða „til öryggis“, en slíkt
hlýtur að rýra gagnsemi dýfunnar
ef upp koma aðstæður þar sem
sannarlega er not fyrir hana.
Þegar þörf er á spenadýfu ætti
ef hægt er að nota úðaflösku til
verksins og afleggja svokallaða
spenadýfubelgi eða kreistiflöskur,
sem eru oftar en ekki drullusafnarar
og geta endað sem smitberar milli
kúa.
Ef nauðsyn krefur að nota dýfuglas
þarf að þvo það daglega svo það verði
ekki til meira ógagns en gagns.
Þar sem ákveðið er að nota
svokallaða filmudýfu verður því
miður ekki komist hjá því að nota
dýfuglas (kreistiflösku).
Filmudýfa eða filma er dýfa sem
myndar húð utan um spenaendann en
slík efni eru í vaxandi mæli að ryðja
sér rúms, sér í lagi í Skandinavíu, og
hefur að því er virðist gert meira gagn
en ógagn. Þetta segi ég því filmudýfur
voru á tímabili og jafnvel enn nokkuð
umdeildar vegna þess að hugsanlega
geta filmur eins lokað sýkla inni þó
að meiningin sé að halda þeim úti ef
viðkomandi júgurhluti er með dulda
sýkingu þannig að sár eða ákoma
spenans grær ekki eðlilega, og hafa
ætti samráð við dýralækni um notkun
filmudýfu.
Það er einnig ljóst að fram-
leiðendur hjálparefna við mjaltir
herma hver eftir öðrum því stór hluti
vinsælustu spenadýfanna, svo ekki
sé talað um filmudýfur, er byggður
á joði og glýseríni auk uppb.efna.
Nokkrar dýfutegundir sem
byggja á öðrum efnum en joði
eru til á markaði hérlendis, svo
sem mjólkursýra, klórhexedín og
vetnisperoxíð svo eitthvað sé nefnt
og eru þau misöflug varnarlega séð.
Joð er trúlega eitt besta sýkla-
drepandi efni sem til er og notað í
spenadýfur og sótthreinsun og því
gott að eiga aðgang að fjölmörgum
góðum spenadýfum.
Joð er flokkað sem geislavirkt
frumefni og er nauðsynlegt snefil-
efni manna og dýra. Til dæmis
framleiðir skjaldkirtillinn joð fyrir
mannslíkamann og joð hefur í áranna
rás verið bjargvættur við ýmsar
læknisfræðilegar aðgerðir. Því skil
ég ákafa spenadýfuframleiðenda
að byggja á þessu lífs merkilega
frumefni.
Ef spenaop er laskað, útdregin
slímhimna eða kross sprungur neðan
á spena er líklegt að hin meðfædda
sýkla og smitvörn kýrinnar í
spenaopinu sé léleg eða jafnvel ónýt
og þá er þrautarlendingin sú að dýfa
að loknum mjöltum.
Meðfædd vörn kýrinnar sem er
til staðar í spenaopinu líkist helst
geirneglingu þegar spenaopið hefur
lokast eftir mjaltir og er gríðarlega
öflugt fyrirbæri ef speninn er heill,
og algjörlega atriði númer eitt,tvö
og þrjú að reyna að halda því
óskemmdu. Þarna skiptir mestu
mjaltatæknin, soghæð við mjaltir
og að ekki hangi of lengi á kúnni
sé verið að mjólka í hefðbundnu
mjaltakerfi og svo auðvitað að ekki
sé eða hafi verið í gangi sogatferli
(kýr sogin í uppvextinum, jafnvel
sem smákálfur).
Um júgursmyrsl gilda önnur
sjónarmið, en áríðandi er að smyrslið,
sé það notað, verði ekki að smitbera
milli kúa þegar borið er á kú af
kú án þess að þvo hendur í milli.
Því miður er algengt að sjá stórar
júgursmyrslfötur standa opnar með
óhreinu smyrsli og menguðu af
fjósgerlum.
Almennt gott hreinlæti við mjaltir,
mjaltaröð (júgurhraustar kýr fyrst) og
suða júgurþvottaklúta er mikilvægara
gegn júgursjúkdómum og millismiti
en notkun hjálparefna.
Og í mjaltaþjónafjósum er enn
meiri þörf á hreinlæti, vel sköfnum
flórum og steinbitum til að kýrnar séu
hreinar og umhverfið eins hreint og
þurrt og hægt er. Góður spenaþvottur
getur verið vendipunktur í líkum á
millismiti og líftölustöðu búsins.
Það eru meiri líkur á millismit í
lausagöngufjósum þar sem kýrnar
flakka um og leggjast á hina og þessa
bása. Sérstaklega er hættan meiri ef
kýrin nær að leggjast innan hálfrar
klukkustundar frá mjöltum, en það
er u.þ.b. sá tími sem spenaopið þarf
til að lokast.
Sag og t.d. Staldren ætti að bera
í bása því þurrir og hreinir básar
minnka stórlega líkur á sýklasmiti.
Að lokum: Passið upp á
spenaopið, viðhafið gott hreinlæti
á öllum sviðum og sjáið til þess að
kýrnar nái 6-8 vikna geldstöðu og
hvíld til að byggja sig upp fyrir næsta
mjaltaskeið og að lokum. Notið góða
spenadýfu ef þörf er á.
Kristján Gunnarsson
Ráðgjafi um mjólkurgæði
hjá Bústólpa ehf.
Vatnshlaupabretti úr Flóanum smíðuð fyrir
veðhlaupahesta í Dubai og Ástralíu
Vatnshlaupabretti fyrir hesta,
sem eru smíðuð og framleidd
hjá fyrirtækinu Formax á
Gegnishólaparti í Flóahreppi,
hafa heldur betur slegið í gegn
en búið er að smíða 14 slík bretti
frá 2010.
Fjögur tæki hafa verið selt á
Íslandi en tíu til útlanda, meðal
annars Danmerkur, Svíþjóðar,
Sviss, Frakklands og Hollands.
Mesta athygli vekur að búið
er að selja tvö bretti til Dubai og
eitt fer til Ástralíu í mars 2014, en
brettin í þessum löndum eru notuð
við þjálfun á veðhlaupahestum.
Krónprinsinn í Dubai, Sheikh
Hamdan, keypti brettin þar, en hann
er með risa hestabúgarð. Eigendur
Formax eru þeir Helgi Friðrik
Halldórsson og Bjarni Sigurðsson,
sem er framkvæmdastjóri og
hönnuðu brettanna.
Á síðasta ári hófst markaðs-
setning á brettum fyrir stærri hesta.
Þá má geta þess að Formax er í
samstarfi við Tækniþróunarsjóð um
rannsóknir á vöðvavirkni hrossa,
sem eru í vatnsþjálfun.
/MHH
-
Myndir / MHH