Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Side 37

Spinoza og spegillinn
út fyrir tuttugustu og fyrstu öldinni telur O’Donnell að hverfa verði aftur til
reynsluþáttarins annars vegar (þrenningarlærdómur sem framhald hinnar
kristnu reynslu) og leita nýrra heimspekihugtaka til að framsetja kenninguna
í nútímanum hins vegar.11
Nú hafa margir lagt hönd á plóginn við að skýra hugmynd kristninnar um
guð(dóminn) allar götur síðan Kappadókíufeðurnir og hl. Ágústínus settu
fram sínar hugmyndir.12 í nútímanum hefir Paul Tillich til að mynda sett
fram hugmyndir sem hann skýrir að gangi lengra heldur en yfirnáttúrulegar
(supranaturalism) og náttúrulegar (naturalism) hugmyndir um guð. Tillich
gengur út frá þeirri staðhæfingu að öll guðfræðileg hugsun byggi á hugmynd
um guð. Hugmynd Tillich um guð er sú að guð sé verund (being) sem hann
notar öðrum þræði til að sigrast á árekstrum þeim sem hann telur liggja í
andstæðum náttúrulegra og yfirnáttúrulegra hugmynda um guð. Hugmyndin
um guð sem verund felur þá um leið í sér að hann sé hátt upp hafinn í sjálf-
um sér (self-transcendent) eða handan sjálfs sín (ecstatic).13
Yfirnáttúruleg guðshugmynd byggist á því, að skilningi Tillich, að að-
greina guð sem verund frá öllu öðru sem er. Hér er guð skilinn sem skapari
alheimsins, heldur Tillich áfram (í tímanlegum skilningi) og hann ríkir yfir
honum eftir ráðsályktun sinni sem um leið felur í sér að hann hlutast til um
málefni alheimsins í þeim tilgangi að víkja hindrunum úr vegi og uppfylla
ráðsályktun sína með slitum heimsins. Helstu rökin gegn slíkum hugmynd-
um liggja þá í þeim veikleika sem gerir óendanlegan guð að andlagi tíman-
legra íyrirbæra.14 Hina náttúrulegu hugmynd um guð leggur hann að jöfnu
við alheiminn, kjarna hans eða sérstaklega tiltekin öfl innan hans. Hér er þó
ekki um að ræða, heldur Tillich fram, að guð sé gerður allt í öllu heldur er
guð tákn „einingar, samræmingar, og máttar verundarinnar; hann er hinn
máttugi og skapandi kjarni raunveruleikans“. Og hér vitnar Tillich í Spinoza
sem hann segir hafa skilið þessa einingu guðs og alheimsins á sviði hinnar
skapandi náttúru. Helstu rökin gegn þessum hugmyndum, lýsir Tillich, að
samanstandi af þeim rökum sem lúta að því að hið óendanlega bil milli
heildar endanlegra fyrirbæra og óendanlegs grundvallar þeirra, sem Tillich
11 Ibid., 51. O’Donnell fjallar síðan um hugmyndir Schubert M. Ogden og Jiirgen Moltmann um
framþróun (process theology) og von (theology ofhope) sem raunhæfa tilraun til að skýra þrenn-
ingarlærdóminn út fyrir samtímanum, ibid., 53-203.
12 Cf. t.d., Reinhold Seeberg, The History of Doctrines, Complete in Two Volumes (þýð., Charles E.
Hay; Grand Rapids, MI: 1977 [1895-1898]).
13 Systemtatic Theology, Vol. 2, Part III: Existence and the Christ (London: SCM, 1978 [1957]), 5.
14 Ibid., 6.
35