Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1987, Síða 117

MÚLAÞING
115
Sá fávísi þykist geta dregið nokkra lærdóma af þessu, en ekki verður
það reifað hér. Sögnum um svartadauða hér austanlands og kannski
víðar hefir fylgt sú lýsing, að blá móða eða blásvört hafi lagst yfir
byggðir meðan plágan geisaði. Einkennilega er þetta líkt því að vera
sannfe'rðug lýsing á gosmóðu, allavega er hægt að láta sér detta það í
hug. Og hvort skyldi ekki hafa oft endurnýjast sú bláa móða yfir
sveitum, áratugina á eftir sandfallinu 1477 í vestangúlp garró, líkt og
nú á dögum þekkist, þegar yfir byggðir hellist leirgrá éða moldbrún
fokmistursmóða, svo ekki grillir til sólar í heiðríkjunni um hádag á
Efra-Dal og í sortanum í Hrafnkelsdal er naumlega naglljóst við smíðar
úti við um miðmundað.
Það má gruna að þeim gróðurvinjum, sem vissulega hafa forðum
verið á alþingisleiðinni yfir Ódáðahraun og almannaveginum úr Herði-
breiðstungum til Mývatnssveitar, hefir þá alvarlega tekið að hnigna
þegar hin mikla jarðvegseyðing hefst í kjölfar gjóskufallsins 1477.
Enda er þetta á þurrlendasta svæðinu á landinu. Það er eftirtektarvert,
að pestirnar báðar, svartidauði og plágan síðari og þetta eldgos sem olli
svörtu gjóskunni, ber allt upp á sömu öldina þá 15. Líka stórgos hjá
Veiðivötnum um 1480 (G. Larsen). Og ekki er síður fróðlegt að langsam-
lega rosalegustu byggðareyðingarsagnir tengdar svartadauða, eru héðan
af Austurlandi, einmitt í þeim landshluta þar sem Öræfajökull og eldsvert-
an frá um 1477 gerðu mestan eyðingarusla í byggðum.
Svarta pestin og svarta gjóskan lenda saman í einum hrærigraut í
þjóðsögnunum með síðari pláguna sem útáhelling, vegna tímanálægðar
hvert við annað. Oft hafa austlendingar sjálfsagt séð það svart í gegnum
aldirnar, en svartast hlýtur það að hafa verið á þeirri 15. -svartöldinni.
Sagnirnar um veru Þorsteins Jökuls (á Brú) í Arnardal, þekktu
Möðrudælir vel, enda afkomendur hans, en á meðal þeirra hafa þær
sagnir sjálfsagt varðveist best mann fram af manni. Og auðvitað kom
það í umræðu þeirra á meðal, að þarna á Dyngju hefðu þeir komið
ofan á húsarústir af bæ Þorsteins og þetta hefði verið búr og eldhús.
Lykillinn var alltaf kallaður búrlykill Þorsteins Jökuls, og var heim
hafður og geymdur.
Vernharður Þorsteinsson menntaskólakennari á Akureyri kom oft
í Möðrudal og dvaldi þar hjá frændum sínum. En Þorsteinn faðir hans
og Stefán í Möðrudal voru bræður. Hann fékk ágirnd á lyklinum góða
Jökulsnaut og fékk hann í hendur. Og ekki þarf að efa, að hann hefur
geymt lykilinn vel, hvað svo sem um hann hefur orðið eftir hans dag.
(D. 19. 6. 1959). Kannski hann hafi fengið sverðið líka?