Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Síða 29

Agnar Hallgrímsson cand. mag.
Parthús
Yst í landi Arnheiðarstaða í Fljótsdal
stóðu til skamms tíma tvenn beitar-
hús, með sínum hvorum túnskik-
anum umhverfis, er nefnast Parthús (um 1
'/2 km út frá Arnheiðarstöðum) og Stekkhús
(litlu utar). Aldur þeirra er óvís, en þeirra
mun a.m.k. ekki getið fyrir siðaskipti. Um
nafngiftir þeirra er það að segja, að ekki
þarf að velta vöngum yfir Stekkhúsa-
nafninu. Þar hefur sennilega verið stekkur
upphaflega, síðar beitarhús. Parthúsanafnið
mun hins vegar hafa velkst nokkuð fyrir
mönnum. Sennilega munu þau þó vera með
þekktustu beitarhúsum hér á landi, vegna
þeirra þjóðsagna er gengið hafa manna á
meðal um langan aldur um tilurð nafnsins,
eins og hér mun rakið.
Arnheiðarstaðir eru annars þekktur bær
allt frá því landnám hófst. Þeir koma við
sögu í Landnámu og ýmsum Austfirðinga-
sögum, aðallega Droplaugarsona sögu, en
þar bjó móðir hinna víðfrægu Droplaugar-
sona, eins og mörgum mun kunnugt (Isl.
fornr. I, 279; ísl. fornr. XI, 137-141).
Er söguöld sleppir er engin heimild, sem
getur um Arnheiðarstaði fyrr en um miðja
14. öld, svo mér sé kunnugt. Þá er komin
upp sú staða, að jörðin Arnheiðarstaðir er
ekki lengur í bændaeigu, heldur er hún talin
fátækra eign í Fljótsdalshreppi (Kristfjár-
jörð) að 3/4 hlutum, en eign Valþjófsstaða-
kirkju að 1/4 hluta. Elzta dæmið um Krist-
fjárpartinn mun vera frá árinu 1367 er nefn-
ist „Máldagi kristfjárins á Arneiðarstöðum“
gerður af Oddgeiri biskupi. Þar segir m.a.
að „Guð Drottinn eigi þrjá hluta í jörðinni“
(DI, III, 240).
Elzta dæmið um kirkjupartinn mun hins
vegar að finna í Máldaga Valþjófsstaða-
kirkju frá árinu 1471. Þar stendur að:
„Maríukirkja á Valþjófsstöðum eigi fjórð-
ung í Arneiðarstöðum“ (DI, V, 632).
Þessi partaskipting Arnheiðarstaðalands
virðist hafa haldist óbreytt alla tíð frá því á
miðöldum. Mun hún meira að segja vera til
staðar, enn þann dag í dag í orði kveðnu, þar
sem ómagaframfærslan á jörðinni er nú
ekki lengur fyrir hendi.
Vorið 1936 fluttu foreldrar mínir, þau
Hallgrímur Helgason og Laufey Ólafsdóttir,
utan úr Fellum í Arnheiðarstaði. Voru þau í
húsmennsku fyrst og bjuggu í gamalli torf-
baðstofu. Þar voru þau til ársins 1942, en
það ár var Arnheiðarstaðalandi skipt í
tvennt og byggt nýbýli yst í landareigninni
er heitir Droplaugarstaðir.
Þegar foreldrar mínir fluttust í Arn-
heiðarstaði fékk faðir minn fljótt afnot af
beitarhúsunum tveimur, Parthúsum og
Stekkhúsum, og eftir að jörðinni var skipt
27