Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Blaðsíða 120

Múlaþing
Valtý í munn þegar kom á aftökustaðinn á
Gálgaási:
Nú má allur lýður eftir því taka, sem samþykkir
mitt líflát, sem er saklaus maður, ranglega
ákærður af óréttsýnum dómara, sem ekki getur
forsvarað verk sín fyrir guðs hátignar hásæti,
sem við báðir fram fyrir komum, annar fyrr, en
annar síðar, og mun okkar uppskera næsta mjög
ólfk í eilífðinni, sem okkar verk eru næsta mjög
fráleit hvert öðm. Nú sjáið þér, kæru vinir, með
yðar eigin augum dimmsvartan skýflóka við
hafsbrún upp renna. Hann mun geta sýnt ykkur
og sannað um mitt sakleysi, því hann mun mín
grimmilega hefna og víst um of fyrir syndugan
mann (sama rit: 183).
Þá eru Valtý hinum illa ekki gerð síðri skil
og þegar á líður söguna verður hann
aðalpersóna ásamt Jóni sýslumanni. I
þessari lýsingu má segja að Halldór nái sér
vel á strik. Hann fylgir morðingjanum út
yfir gröf og dauða. Titill sögunnar segir sína
sögu um þetta.9 Lýsing Valtýs illa á því
hvernig hann murkaði lífið úr Símoni gæti
sómt sér í hvaða hryllingssögu sem væri. 18
urðu stungurnar og svo er bætt við: „En eg
vildi hann lifði sem lengst honum til
kvala“10 (sama rit: 185). Það er eins og
morðinginn sé að leika sér að því að kvelja
lífið úr fómarlambi sínu.
Nú vill svo til að Halldór hefur skrásett
„sína gerð“ af sögunni um morðið í
Eiðaskógi sem nefnd var hér að framan.
Birtist sú frásögn einnig í Þjóðsagnakveri
Magnúsar á Hnappavöllum (1950:42-44)."
Halldór leggur nokkra áherslu á að lýsa
Jóni, óhappamanninum sem varð Vigfúsi,
keppinauti sínum, að bana, en fer frjálslega
með staðreyndir enda sagan sjálfsagt
nokkuð gengin í munni á hans dögum. í
upphafi segir að Jón hafi verið „mesta
illmenni“ og eftir morðið bárust böndin
fljótlega að honum
og var hann tekinn til fanga og kúgaður og
pyndaður, svo að hann meðgekk, að hann hefði
ekki fyrri við Vigfús ráðið en hann var búinn að
stinga hann þrettán stingi, sökum karlmennsku
hans. Svo var Jón dæmdur til dauða. Prestur
vildi telja um fyrir Jóni, svo hann iðraðist, en
hann var alltaf harður og hreykinn og umventist
aldrei fyrr en þeir hengdu hann upp (bls. 43-44).
Illska Valtýs er máluð nokkuð sterkari litum
en skyldleiki þessara frásagna virðist þó
augljós:
[Valtýr var] píndur með ýmsum pyndingum, en
hann bölvaði og formælti sér og bað fjandann
styrkja málefni sín. Heitaði að ganga aftur og
drepa Jón sýslumann. Um síðir meðgekk hann,
að hann hefði drepið mann, en sér hefði gengið
verst að ná silfrinu, því hann hefði haldið því
alltaf, þar til hann var búinn að stinga hann 18
banasár (sama rit: 184-185).
Og aldrei iðraðist Valtýr því á aftökustað
heitaðist hann við alla þá sem voru að drápi
hans. Jón heyrðist aftur á móti síðast hafa
yfir part af versi úr Passíusálmunum
(„Hvernig sem holdið fer / hér þegar lífið
þver“) og virðist þá hafa verið orðinn
uggandi um sáluhjálp sína.
Halldór nefnir Valtý illa svo til sögu að
hann var „maður svipmikill, stór og
illilegur“ (sama rit: 184) og er hann hafði
verið skorinn niður úr snörunni var hann
„svo hræðilegur, að rétt fáir voru svo
9 Eins og áður er sagt heitir saga Halldórs „Stutt ágrip munnlega sagt af morðingjanum Valtý“.
10 Þessa setningu hefur Magnús Bjarnason fellt niður í sinni uppskrift.
" Sagan heitir „Mannvalið hann Jón heitinn Sigmundarson.“ Útgefandi segir í athugasemd (bls 189): „Þessi sögn er skrifuð með
sömu viðvaningslegu rithöndinni og uppkastið að sögunni um Valtý á grænni treyju".
118