Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Blaðsíða 35

Hreiðarsstaðaundrin 1875
Grímsárósar gengt Hreiðarsstöðum. Ljósm.: Skarphéðinn G.
umbrot og öskufall árið 1477 þegar basalt-
aska úr Veiðivötnum, svokallaður „svarti
salli“, lagðist yfir stóran hluta Austurlands.
Þegar askan barst í Fljótið í vorleys-
ingunum hafi hún lagst á botninn og vegna
þyngdar sinnar þrýst út metangasi sem
sannanlega er að finna í svonefndum gildr-
um í setlögunum á botninum. Með gas-
gildrum er átt við það þegar metangas
myndar loftholrúm í botnlögunum vegna
rotnandi gróðurleifa. Opnist gildra streymir
gasið upp á yfirborðið í miklum mæli. Þetta
gæti hafa gerst vorið 1477 og orsakað ýmiss
konar furðuverk á yfirborði vatnsins og fólk
gripið til hinna eldgömlu goðsagna um
gríðarlega orma og dreka í ám, vötnum og í
hafinu.4 Raunar taldi ég líklegt að eitthvað
svipað gæti hafa gerst vorið 1875 þegar
askan úr Dyngjufjöllum barst í Fljótið. Ég
var í sambandi við jarðvísindamenn og þeir
tóku hugmyndum mínum vel að því
frátöldu að vikurinn frá 1875 væri svo léttur
að hann flyti á vatni, væri a.m.k. mjög lengi
að sökkva. I samræmi við þetta álit dró ég
mjög úr fullyrðingum um áhrif öskunnar frá
1875 á gasgildrur í botnlögunum.
Það var svo dag nokkurn í hlákunum sl.
vor að ég var að keyra yfir Egilsstaðanesið
og fór að hugsa um orminn og að einmitt nú
væru svipaðar aðstæður og þegar Pétur
4Eftir að Múlaþingsgremm birtist benti Helgi Hallgrímsson mér á nokkra staði í annálum þar sem ormurinn á að hafa sést og ég vissi
ekki um. Þau ártöl skipta ekki máli ef frá er talinn vitnisburður í Setbergsannál að „ormurinn" hafi birst 1479 því hann styrkir þá
hlgátu að ormstrúin hafi orðið til eftir eldsumbrotin og öskufallið 1477. Setbergsannáll er að vísu ekki sérlega traustur. Hin ártölin
eru frá 16. öld og gætu tengst sama atburði og segir frá í handriti nokkru sem varðveist hefur í British Museum.
33