Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Síða 109

Valtýr í grænni treyju
Jón Sigurðsson í Njarðvík skráði
Farið er eftir Lbs. 4201, 8vo en þar er (ásamt öðru) lítið kver komið frá Jóni Sigurðssyni, frœðimanni
í Njarðvík. Framan á kverið hefur Jón Arnason skrifað að hann hafi fengið það að gjöf frá Jakobi
Benediktssyni, presti á Hjaltastað, „meðtekið 7/10 1874“ en innan á forsíðu er ritað „J. Sigurðsson
1860. “ I kverinu er þessi saga og nokkuð af öðrum fróðleik, eiginhandarrit Jóns. Hér er um að rœða
elstu uppskrift Valtýssögu sem vitað er um. Hún hefur ekki verið prentuð áður. Stafsetning er hér að mestu
fœrð til nútímahorfs en orðmyndum haldið. Setningu greinarmerkja er vikið við.
Það bar við eitt sinn í Múlasýslu, á
Völlum, að rétt fyrir jól einn vetur gekk
smalamaður frá Eyjólfsstöðum til fjár og
fann skammt frá bænum mann særðan til
ólífis, með litlu lífsmarki, sem lá þar í blóði
sínu. Hann reyndi að spyrja hann hvör
honum hefði áverkana veitt. Hann sagði,
svo hinn aðeins gat skilið: „Valtýr í grænni
treyju“. Svo dó maðurinn, en mál þetta
gekk til dóms og laga, og fannst enginn sem
grunaður var um rnorð þetta, því hvörgi í
nálægð var maður sem bar Valtýrs nafn,
nema bóndinn á Höfða. Það var fyrirtaks
maður og eins og þá var títt heldri bændum
gekk hann vanalega í grænni treyju. Þessi
maður var tekinn strax, og hvörsu sem hann
bar af sér sök þessa þá var hann dæmdur
líflaus, á Egilsstaðaþingi, og skyldi af
höndin. Hann var höggvinn á aðfangadag
fyrir jól, og var höggstokkurinn upp undir
klettunum fyrir framan Egilsstaði. Þegar
hann var leiddur til aftökustaðarins dró upp
í hafinu skýflóka ljóslitan, líkan manns-
hönd. Maðurinn sem takast átti af leit til
hafsins og sagði: „Þessi mun hefna mín.“
Var hann svo tekinn af og handhöggvinn, en
höndin hengd upp í bæjardyrnar á Egils-
stöðum. En nóttina [eftir] gjörði fádæma
veður, og byrjuðust harðindi fádæmaleg
sem héldust allt fram á sumar svo gjörfellir
varð í Múlasýslu; fjöldi manna varð
sauðlaus.
Um haustið dreymdi prestinn á
Kirkjubæ að kona kom til hans og sagði:
„Farðu vel með hana Morukollu þína, hætt
er einu auganu, nema vel fari.“ Hann missti
sauðfé sitt allt um veturinn nema moru-
kollótta á sem slapp um vorið og fannst
undir Jónsmessu, innantil á Lágheiði, með
tveimur lömbum. Síðan heitir þar Ærhamar
[og] Ærlækur.1 Kveðið var um harðindi
þessi; er þetta eitt erindi:
Einmánuður ólmaðist að snjóa;
felldi niður fé og kýr;
feiknin2 hans var ekki rýr.
Sá var verstur síðan flóðið Nóa.
Ekki þurftu höldar hátt að hóa;
runnu í bandi rollur tvær.3
1 Sögn um (Moru)kollu, mjög lík þessari, finnst í safni Sigfúsar Sigfússonar: íslenskar þjóðsögur og sagnir 3. 1982, bls. 32.
9
Orðið feikn er hér kvenkynsorð í eintölu.
Af frágangi í hdr. má ráða að síðustu tvær línurnar séu upphaf annars erindis.
107