Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Side 113

Valtýr á grænni treyju
skilja má hvarf hann úr föruneyti hans á
vísitasíuferð um það bil að Símon fór suður
(sjá Sigfús Sigfússon 1922:86). Þegar
Halldór er að tímasetja sögu sína vitnar hann
til Jóns langafa síns sem verið hafi
ráðsmaður á Egilsstöðum hjá Jóni Amórs-
syni sýslumanni.3 Sigfús sleppir þessu. -
Réttara væri að tala hér um þrjár gerðir af
sögunni en það verður þó ekki gert enda er
hér meira hugað að meginefni en smá-
atriðum og stíl.
Þessi gerð Valtýssögu er nokkuð drama-
tísk spennusaga (svo sem aðrar okkar bestu
þjóðsögur) og sett saman af allmikilli íþrótt
sem rekja má til Halldórs Jakobssonar. Það
er þessi saga sem menn þekkja sem söguna
af Valtý á grænni treyju. Um hana hefur
talsvert verið fjallað og skáldsaga samin upp
úr henni.4 Guðni Jónsson (1943) tekur hana
sem dæmi um „gerviþjóðsögu“, þ.e. skáld-
verk. Áður en dómur er á þetta lagður er vert
að hyggja að öðmm gerðurn sögunnar en
öllum er þeim það sameiginlegt að þar eru
engir sýslumenn nefndir með nafni og
sögnin talin gömul.
V-2
Fyrst skal þá nefna uppskrift hins kunna
fræðimanns, Jóns Sigurðssonar (urn 1801-
83) í Njarðvík. Mun þetta vera elsta gerðin
sem nú er kunnugt um. Frásögn Jóns er
prentuð í fyrsta sinn með þessari samantekt.
Maður finnst særður til ólífis skammt frá
Eyjólfsstöðum. Ekki er getið nafns mannsins
en hann hafði verið „sendur með smíðað
silfur og peninga sunnan af landi til
sýslumannsins á Egilsstöðum“. Hann getur
stunið upp nafninu „Valtýr á grænni treyju“
Magnús Bjarnason frá Hnappavöllum. Ljósmynd
úr Þjóðsagnakveri hans.
þegar hann er spurður hver hafi veitt honum
áverka. Valtýr er bóndi á Höfða á Völlum
(ekki Eyjólfsstöðum). Hann er höggvinn
(ekki hengdur) á aðfangadag jóla á Egils-
stöðum og hönd hans hengd þar í bæjardyr.
Nú upphefjast mikil harðindi sem byrjuðu
með Valtýsvetri er fé gjörféll og er tekið
dæmi af prestinum á Kirkjubæ en hann hélt
eftir einni kind. Stóðu harðindi þessi samfellt
í þrjú ár eða þar til sá seki varð fundinn og
hlaut maklega refsingu. Hér er nokkuð löng
lýsing á harðindunum og Valtýsvetri og
birtur kveðskapur þar um. Athyglisvert er að
auk þess sem Valtýr er dæmdur til að missa
3Þessi langafi Halldórs var Jón pamfíll Jónsson (um 1718-1796), mikill og kunnur ættfaðir Austfirðinga. Vilmundur Jónsson, sem
rakið hefur ætt Halldórs, telur (1953) að tímans vegna geti Jón vel hafa verið ráðsmaður hjá Jóni Arnórssyni. Hann bendir og á að
faðir Jóns pamfíls hafi einmitt búið á Eyjólfsstöðum. Því er við að bæta að Jón pamfíll mun hafa búið á móti sýslumanni á
Egilsstöðum nokkur ár frá 1769 (sbr. Sigurð Vilhjálmsson 1968:173).
^Jón Bjömsson. 1951. Valtýr á grœnni treyju. Akureyri, Norðri
111