Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Qupperneq 124

Múlaþing
vetur og af hverju var hann kallaður svo?
Hér verður fátt um svör. Ekki eru kunnar
neinar aðrar heimildir um þessa nafngift á
hörðum vetri. Ætla má að slíkur vetur hafi
verið þungur í skauti urn mestallt land en
þetta nafn virðist bundið við Austurland og
hér er vert að nefna að mannsnafnið Valtýr,
sem lengi vel var mjög fátítt, virðist vera
upprunnið í þeim landshluta, e.t.v á 14. eða
15 öld). María Anna Þorsteinsdóttir færir
nokkur rök að þessu í ritgerð sinni
(1980:65-67; sjá einnig Af Valtýingum í
grein Páls Pálssonar hér á eftir). Hún minnir
einnig á að elsta þekkta gerðin af sögunni
(V-2) er runnin frá Hjörleifi sterka (f. 1760)
en hann hafði eftir gömlum mönnum. Þá
tilgreinir María Anna (1980:57) eftirfarandi
vísu eftir Bjarna Gissurarson prest í Þing-
múla (f. 1621):
Valtýrs grimmi veturinn forðum
var í minnum lengi hér,
rákust þá og rýmdu úr skorðum
Reyðfirðinga bestu kjör.
Eftir það á ufsafleti
enginn fiskur á neinum vetri
fékkst vel yfir fimmtigi ár,
fór því margur öngulsár.
Bjarni prestur varð fjörgamall (d. á Hall-
ormsstað 1712) en þessi heimild hlýtur þó
að færa Valtýsvetur nokkuð aftur í tímann.
Líklega verður „sannleikskjarni“ Valtýs-
sögu seint dregin fram í dagsljósið. Maríu
Önnu þykir líklegt að þessir atburðir hafi
einhverntímann gerst í raun og veru (sbr.
niðurstöður hennar á næstu blaðsíðu) og
Páll Pálsson leggur hér á eftir sitt af
mörkum til að leysa gátuna.
Og lýkur hér Valtýsrollu.
Þökk fyrir yfirlestur og ábendingar ber
að votta þeim Finni N. Karlssyni ritstjóra,
Maríu Önnu Þorsteinsdóttur kennara og
Þórhalli Guttormssyni cand. mag.
Rit sem vitnað er til
Bjöm Magnússon. 1993. Mcinnanöfn á íslandi
1801 og 1845. Sundurliðuð tala þeirra eftir sýslum
(Safn til sögu Islands og íslenskra bókmennta. Annar
flokkur, 11,4). Rvík, Hið íslenska bókmenntafélag.
Guðni Jónsson. 1943. Enn um „þjóðsögur og
gemþjóðsögur“. Helgafell 2:140-142.
Gunnar Hersveinn. 1992a. Valtýr á grænni treyju.
Morgunblaðið, 30.8.
Gunnar Hersveinn. 1992b. Sagnaþulurinn.
Glettingur 2,3:35-38.
Jón Amason. 1956. Islenzkar þjóðsögur og
œvintýri. Nýtt sajh 4. Ami Böðvarsson og Bjami
Vilhjálmsson önnuðust útgáfuna. Rvík, Þjóðsaga.
Magnús Bjamason. 1950. Þjóðsagnakver. Jóhann
Gunnar Olafsson sá um útgáfuna. Rvík, Hlaðbúð.
María Anna Þorsteinsdóttir. 1980. Valtýr á
grænni treyju. Háskóli Islands Heimspekideild [ópr.
BA-ritgerð í vörslu Þjóðarbókhlöðu].
Sigfús Sigfússon. 1988. íslenskar þjóðsögur og
sagnir. Ný lítgáfa IX. Grímur M. Helgason og Helgi
Grímsson bjuggu til prentunar. Rvík, Þjóðsaga.
Sigfús Sigfússon. 1982. íslenskar þjóðsögur og
sagnir. Ný útgáfa I. Oskar Halldórsson bjó til prent-
unar. Rvík, Þjóðsaga.
Sigfus Sigfússon. 1922. íslenzkar þjóðsögur og
sagnir I. Seyðisfirði, útgefendur: Nokkrir Austfirð-
ingar.
Sigurður Vilhjálmsson. 1968. Hermann í Firði.
Leiðréttingar og viðaukar við þátt minn í Austurlandi
III. Múlaþing 3:169-178.
Torfhildur Þorsteinsdóttir Hólm safnaði og
skráði. 1962. Þjóðsögur og sagnir. Finnur Sigmunds-
son bjó til prentunar. Rvík, AB.
Vilmundur Jónsson. 1953. Valtýr á grænni treyju
- Höfundur þjóðsögunnar. Frjáls þjóð, 6. nóv.
Þorvaldur Thoroddsen. 1916-1917. Árferði á
Islandi íþúsund ár. Khöfn, Hið íslenska fræðafjelag.
122