Jökull - 01.12.1972, Síða 18

svo sem áður getur, að ekkert sé gert til að
rannsaka þett.a nánar. Ekki er ósennilegt, að
þessi grein í Islendingi, sem líklega er skrifuð
af Páli Melsted, er var ritstjóri blaðsins, hafi
ýtt undir vin Páls, Grím Thomsen, að fara í
leiðangur þann er hann fór snemma í ágúst
1862 til að reyna að finna eldstöðvarnar. Um
þessa ferð, sem má kallast næsta merkileg, þar
eð ekki var mikið um íslenzka rannsóknaleið-
angra á þessuni árum, segir í Islendingi 21.
ágúst 1862, bls. 64: -
„Frjetzt hefur hingað, að dr. Grímur Thom-
sen og nokkrir menn með honum* 1) hafi í önd-
verðum þessum mánuði riðið upp af Rangár-
völlum norður yfir Tungná, til að forvitnast
um eldinn, og komist norður i Hágöngur
skammt frá Tungnafellsjökli, hafi þeir þá sjeð
reykjairmökk mikinn í austur landsuður, og
lagði reykinn suðr á Vatnajökul. Þykja því lík-
ur til, að eldgos þetta sje í Vatnajökli norðan-
verðum. Ekki urðu þeir varir við vikur eður
önnur ummerki þessa jarðelds. En frá urðu
þeir að hverfa sökum hagleysis handa hestum
sínum.“
Svo sem fyrr getur taldi Þorvaldur Thorodd-
sen þetta gos til Vatnajökulsgosa. Hvers vegna
hann gerir það, er mér nokkur ráðgáta, því
engin þeirra heimilda, sem hann vitnar í varð-
andi þetta gos, segir það vera í Vatnajökli.
í riti sínu hinu mikla um Odáðahraun (II,
bls. 240), lieldur Ólafur Jónsson því fram, að
gosið hafi að öllum líkindum verið úr eld-
stöðvum norðan Kverkíjallahryggs, og telur
sennilegast „að eldvörpin séu í jöklinum í
framhaldi af gígaröðunum á Dyngjuhálsinum“.
En athuganir Gríms og félaga hans, sem Olafi
virðist ekki hafa verið kunnugt um og Thorodd-
sen ekki hafa gefið nægan gaum, sem og stefnan
á gosmekki úr Meðallandi, taka af öll tvímæli
um að svo er ekki. Stefnan austur landsuður
frá Hágöngu syðri, sem líklegt er, að miðað
hafi verið við, sker jaðar Vatnajökuls rétt suð-
ur af Hamrinum og stefnir raunar á Gríms-
vötn, sem þó koma ekki til greina sem eldstöð
í þetta sinn, en stefnan frá Hágöngu nyrðri er
1) í för með Grími voru m. a. Magnús
Stephensen, síðar landshöfðingi, og Bretinn Sir
George V/ebbe Dasent (sbr. Thoroddsen, Ferða-
bók II, bls. 275, Lfrs. ísl. IV, bls. 99 og Árbók
Ferðafél. ísl. 1933, bls. 70-71).
1 6 JÖKULL 22. ÁR
rétt norðan Hamarsins. Stefnan úr Meðallandi
rétt vestan við fjallið Kaldbak sýnir, að eld-
stöðvarnar geta ekki hafa verið á Grímsvatna-
svæðinu. Þótt þessi stefna liefði verið tekin frá
norðvestustu bæjum í Meðallandi liggur hún
yfir Vatnajökul ekki austar en um Hamarinn,
og er eldstöðvanna ekki að leita austan við þá
línu, en að líkindum nokkru vestar. Sú stað-
reynd, að hvergi er getið vatnavaxta í sam-
bandi við þetta gos bendir til þess, að ekki hafi
gosið undir þykkri ísþekju. Allt þetta; svo og
þau ummæli, sem höfð eru eftir Grími og
félögum hans, að reykinn hafi lagt „suður á
Vatnajökul" sýnir, svo að ekki verður um villzt,
að gosið hefur sumarið 1862 einhvers staðar
ekki langt suðvestur af Hamrinum, enda segir
í ofangreindri grein í Þjóðólfi 24. ágúst 1863,
að eldsupptökin hafi, eftir því sem næst varð
komizt í fyrra, verið norðvestan undir Skaptár-
jökli. Er nokkuð öruggt, að gosið hafi utan
jökuls eða mjög nærri jökuljaðri.
Ekki er vitað til að gosið hafi á þessum slóð-
um vestan jökuljaðars síðan 1864 og þær einu
eldstöðvar, sem til greina koma, eru því þær
yngstu, sem þarna er að finna, en það eru þær
eldstöðvar, sem myndað hafa það hraun, sem
Fr. le Sage de Fontenay, sendiherra Dana á
Islandi, kannaði fyrstur manna, svo vitað sé, er
hann ferðaðist þarna um sumarið 1925 með
tveimur fylgdarmönnum, þeim Guðjóni Jóns-
syni, oddvita í Ási, og Gunnlaugi Briem, stud.
jur., nú ráðuneytisstjóra. (de Fontenay 1926).
Þeir fóru frá Illugaveri 1. ágúst, héldu yfir
það hraun, sem Pálmi Hannesson gaf nafnið
Flagðahraun, og komu að unglegu hrauni, sem
rann suðvestur með þeim hæðum, er de Fon-
tenay nefndi Vatnsleysuhæðir, og eftir þeim
sigdal, ærið tilkomumiklum, sem de Fontenay
fannst hæfa að nefndur væri Heljargjá, og
hefur hún haldið því nafni. En hraunið nefndi
sendiherrann Galdrahraun og er það nafn á
Uppdrætti Islands, blöðunum nr. 66 og 76, sem
gefin voru út 1943 og 1944, en á aðalkorti bl.
6, gefnu út 1948, og á nýjustu kortum nefnist
hraunið Tröllahraun, og segir Ágúst Böðvars-
son, að það nafn sé frá Pálma Hannessyni kom-
ið. Liggur þá beint við að nefna þá gígaröð,
sem myndar þetta hraun, Tröllagíga, og verður
svo gert hér, þótt ég verði að játa, að ég er
ekki allskostar ánægður með þessi tröllanöfn,
því ég sé ekkert sérlega tröllslegt við hraunið