Jökull - 01.12.1972, Síða 19

eða gígaröðina. Hefði verið betra að fara nær
nafngift de Fontenays og nefna hraunið Norna-
hraun, því það hefur næsta annarlegt yfirbragð.
De Fontenay og félagar hans komu einnig að
gígum þeim, skammt norðaustur af Dór, sem
síðar verður að vikið, en móbergsdrangurinn
Dór er norðaustast í Gjáfjöllum. De Fontenay
(1936, bls. 116) segir um Heljargjá, þar sem hann
kom að henni, að hún hafi verið „full af bik-
svörtu, úfnu apalhrauni, alveg mosalausu og
sandlausu“, en suðaustur af gjánni segir hann
vera „grátt hraun og gróðurlaust, að mestu
hellu- og apalhraun" (bls. 119).
Pálmi Hannesson komst að þessu hrauni 20.
ágúst 1927, á svipuðum stað og de Fontenay,
enda um svipaða leið, frá Ulugaveri. Með
Pálma voru þeir Steinþór Sigurðsson, stud.
scient., og dr. Niels Nielsen og gerði Steinþór
tópógrafískt kort af þessum slóðum, en Niel
sen skematískt jarðfræðikort.
í dagbók sína 20. ágúst hefur Pálmi skrifað
m. a.: „Svartur hraunstraumur lá frá hlíðum
þeim, sem ganga norður frá Kerlingum, allt
suður í Heljargjá: Galdrahraun.Var hann mjór
að sjá, en næsta úfinn og ófrýnn. Við héldum
niður brattar hlíðarnar og að hrauninu. Var
það ungt, ekkert sandborið, nokkuð gróið
grárri skóf, apalhraun allt og ákaflega úfið,
algerlega ófært hverju kvikindi. Neðan til, þar
sem það steypist í svörtum, niðvana fossi niður
í endann á Heljargjá, er það mjótt, 100 metr-
ar, breikkar nokkuð ofan til. I rönd hraunsins
er hár kambur. Hefur hraunflóðið runnið í
stórri pípu fram, en þakið brotnað niður síð-
an og lá í þúsund molum, en ýmsum allvæn-
um, austan kambsins. Hraunið er svart og
stökkt. Það hefur komið úr gígum, sem liggja
í krikanum milli „Min Fjallgarður“1) og undir-
hlíða Hamarsins, en sumpart uppi í hlíðum.
Þessir gígar voru nokkrir talsins. Hraunið et
tvímælalaust hið ljótasta, senr ég hefi séð. .. .
.... Hraunið mun vera 50—200 ára gamalt.“
(Hannesson 1958). — Pálmi sagði mér, að þessi
aldurságizkun, sem er rétt, svo langt sem hún
nær, væri byggð á samanburði við útlit ann-
arra ungra hrauna, svo sem Öskjuhrauna og
yngstu Hekluhrauna.
1) „Min Fjallgarður" er nafngift úr áður-
nefndri ritgerð de Fontenay’s og er hér átt við
Bláfjöll.
í riti sínu Contributions to the physiography
of Iceland, sem kom út 1933, lýsir Niels Nielsen
Heljargjá allítarlega og bendir réttilega á að
hún sé aðeins hluti af miklu sprungukerfi, er
nái allt frá Vatnajökli suðvestur fyrir Þóris-
vatn. Hann víkur einnig nokkuð að Trölla-
hrauni. (Nielsen 1933). Þetta rit á skilið að því
sé meiri gaumur gefinn en gert er. Að mínu
viti er það um ýmislegt markverðasta framlagið
til landfræðilegrar lýsingar á miðhálendi ís-
lands síðan Þorvald Thoroddsen leið.
TRÖLLAGÍGAR
Þess skal nú freistað, að lýsa að nokkru
Tröllahrauni og þeirri gígaröð, sem myndaði
það hraun. Er sú lýsing að verulegu leyti byggð
á flugmyndum.
Skv. jarðfræðikortinu Miðsuðurland kemur
Tröllahraun einvörðungu úr gígum við liálsa-
rætur og á sléttunni norðvestur af Sylgjujökli.
En skv. flugmyndum og athugunum okkar
Guðnrundar E. Sigvaldasonar kemur það úr
gígaröð, sem nær frá miðsvæði Mókolia næst-
um suðvestur að Dór. Fjarlægðin milli norð-
austur og suðvesturenda þessarar gígaraðar er
röskir 16 km, en hún er sundurslitin af níu
gígvana köflum, sumum þeirra mjög löngum,
aðallega móbergshæðum, og er samanlögð
lengd gígaraða röskir 6 km. Mjög eru þessir
gígaraðastúfar mislangir og mismiklir um hæð
og breidd. A meðfylgjandi korti (1. mynd) eru
þeir merktir A—J.
Gigaröð A er 1 km á lengd og skiptist raunar
í tvo næstum jafnlanga hluta. í þeim suðvest-
ari eru a. m. k. sjö aðskildir gígmunnar og er
aðalgígurinn hlaðinn upp kringum tvo af þeim.
1 norðaustari hlutanum eru einnig sjö gíg-
munnar. Þarna er að finna einna myndarleg-
ustu og fagursköpuðustu gígana á allri Trölla-
gígaröðinni og minna þeir nokkuð á Þrengsla-
borgir við Mývatn, lilaðnir úr hraunkleprum.
Gígarnir eru 15—25 m háir og falleg hraun-
tröð gengur norðvestur úr suðvestasta og stærsta
gígnum. Gjóskuskafla frá þessum gígum er að
finna í hlíðinni suðaustur af þeim, auðsæilega
myndaða af eldstrókum (lava fountains), en
yfirleitt virðist gjóskumyndun hafa verið lítil í
gosinu 1862—64. Miðja vega milli gíga A og
B er mjög fallegur kleprastrompur (hornito, 4.
mynd).
JÖKULL 22. ÁR 1 7