Jökull - 01.12.1972, Qupperneq 80

Piper, ]. D. A. 1971: Ground magnetic studies
of crustal growth in Iceland. Earth Planet.
Sci. Lett. 12, 199-207.
Sigurgeirsson, Th. 1970: Aeromagnetic survey
of SW-Iceland. Science in Iceland 2, 13—
20.
Smith, P. J. 1967: The intensity of the Terti-
ary geomagnetic field. Geophys. Jour. 12,
239-258.
Steinthórsson, S. and G. E. Sigualdason. 1971:
Skýrsla um bergfræðirannsóknir við Stardal
(mimeographed report). University of Ice-
land, Reykjavík, 12 p.
ÁGRIP
SEGULFRÁVIK VIÐ STARDAL
Flugsegulmælingar Þorbjörns Sigurgeirssonar
víðs vegar um Island hafa leitt í ljós allmörg
afmörkuð segulsviðsfrávik, þar á meðal eitt við
Stardal í Kjalarneshreppi. Segulmælingar á
jörðu sýna, að Stardalsfrávikið er af tvennum
uppruna, sem sé (1) nær hringlaga frávik um
7 km í þvermál, sem ris yfir segulsvið umhverf-
isins, (II) fáein skörp hámarksfrávik innan þess.
Höfundar tengja hringlaga frávikið við meg-
ineldstöð í Stardal (Mynd 1). í henni myndað-
ist 6.5 km breið askja, sem við eldsumbrot
fylltist af móbergi. Fjöldi keiluganga og inn-
skota tróðst upp í öskjufyllinguna, og er Star-
dalshnúkur stærstur innskotanna. Um langt
skeið, áður en askjan myndaðist, var segulsvið
jarðar öfugt við það, sem er í dag, og er þykk-
ur jarðlagastafli í neðri hlíðum Esju öfugt
segulmagnaður. Stardalsaskjan myndaðist á
stuttu réttu segulskeiði, þannig að berg innan
liennar er rétt segulmagnað. Um 50—100 m
þykkur stafli ofan við miðjar hlíðar F.sju er frá
þessu segulskeiði. Á næsta öfuga segulskeiði
myndaðist efsti hluti Esju. Eftir rof síðustu
jökulskeiða er rétt segulmagnaða bergið innan
Stardalsöskjunnar umgirt að norðan og vestan
öfugt segulmögnuðu bergi, en suðurhlutinn er
hulinn Reykjavíkurgrágrýtinu, sem rann, eftir
að meginrof hafði átt sér stað.
Athugun á segulmögnun 160 sýna bendir
helzt til, að frávikið (1) stafi mest frá fínkorn-
óttum innskotum. I borholu 1 í Stardal, í miðju
sterkasta hámarksfrávikinu (II) koma hins vegar
fyrir mjög seguhnögnuð blágrýtishraun neðan
við 41 m dýpi og að 143 m, þar sem kjarna-
töku var hætt. Mælingar á borsvarfi af meira
dýpi sýna, að berg þetta nær niður á a. m. k.
200 m. Samkvæmt segulhitaferlum býr segul-
magnið í því í seguljárni (FesO^), sem er al-
gengt um blágrýtishraun hérlendis sem erlendis.
Benda tilraunir eindregið til, að seguljárnið í
Stardalsblágrýtinu sé ekki verulega frábrugðið
seguljárni í öðru blágrýti með háu sýringar-
stigi, þótt í Stardal virðist sýringarstigið vera
óvenju jafn-hátt.
Athugun á mettunarsegulmögnun Stardals-
bergsins gefur til kynna, að seguljárnsinnihald
þess sé 2—3 sinnum hærra en í meðal-blágrýti
vestanlands. Athugun á styrkleika segulsviðs
umhverfisins, meðan þetta berg kólnaði, gefur
einnig til kynna, að hann geti hafa verið 2.5—
3 sinnum hærri en meðaltalsstyrkur sviðsins á
efri nýöld. I sameiningu geta því þessar tvær
orsakir útskýrt meginið af þeim 10—20 falda
mun, sem er á varanlegu segulmögnuninni í
Stardalsborkjarnanum og í bergi svipaðs aldurs
hér á landi. Að nokkru væri einnig hægt að
skýra þennan mun með háu sýringarstigi og/
eða með hraðri kælingu hraunanna í Stardal.
78 JÖKULL 22. ÁR