Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2014, Blaðsíða 24

Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
fréttaskot
512 70 70fr jál s t, ó Háð dag b l að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
aðalnúmer
ritstjórn
áskriftarsími
auglýsingar
sandkorn
24 Umræða
Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason • Ritstjóri: Hallgrímur Thorsteinsson
Fréttastjóri: Jóhann Hauksson • Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson • Umsjónarmaður innblaðs: Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
Framkvæmdastjóri : Steinn Kári Ragnarsson • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Helgarblað 21.–24. nóvember 2014
Þetta er svona eins
og flöskuskeyti
Þeir vildu skipta á mér
og handritunum
Ég er enn þá orðlaus
Ábyrgðarskylda, hvað er það?
Sigríður Sigurðardóttir sem var fyrst kvenna kjörin íþróttamaður ársins. – DV Unnur Kristín Óladóttir varð bikarmeistari í módelfitness eftir 12 daga undirbúning. – DV
Nýr ráðherrakapall
Ræddar eru breytingar á skip-
an ráðherra í ríkisstjórninni. Ekki
aðeins á það við um Sjálfstæðis-
flokkinn ef svo fer
að Hanna Birna
Kristjánsdóttir
segir af sér emb-
ætti innanríkis-
ráðherra. Heyrst
hefur á göngunum
að einnig kunni
að vera breytingar í pípunum
hjá Framsóknarflokknum með-
al annars vegna þess að voldugir
framsóknarmenn vilji sjá Gunnar
Braga Sveinsson taka til hendinni
hér heima fremur en að vera með
annan fótinn erlendis sem utanrík-
isráðherra. Þá er væntanlega Vig-
dís Hauksdóttir næst inn. En svo er
einnig hugsanlegt að menn skiptist
einfaldlega á ráðherrastólum.
Framkvæmdastjóri
Þjóðleikhúss
Ýmsir hafa lýst óánægju með verk
Illuga Gunnarssonar sem mennta-
og menningarmálaráðherra.
Skemmst er að minnast afsagn-
ar Ingimundar
Sigfússonar, for-
manns þjóðleik-
húsráðs, sem
undi því illa að
Illugi vildi skipa
vinstrimanninn
Ara Matthíasson
þjóðleikhússtjóra. Nú þegar Ari
er orðinn þjóðleikhússtjóri losn-
ar staða framkvæmdastjóra leik-
hússins sem hann hefur gegnt frá
árinu 2010, en þá var hann valinn
úr hópi 25 umsækjenda. Nú er
spurt hvort Illugi muni beita sér
fyrir því að Tryggvi Þór Herberts-
son fái stöðuna en hann er líklega
á lausu eftir að hann lauk við að
leiðrétta skuldir heimilanna.
Hampað erlendis
Til þess er tekið í erlendum fjöl-
miðlum í vikunni að Íslendingar
hafi nú leitt „bankstera“ fyr-
ir rétt og dæmt þrjá bankastjóra
í fangelsi fyrir aðild að fjársvik-
um í tengslum við hrunið 2008.
Nú síðast Sigurjón Þ. Árnason sem
í héraðsdómi var dæmdur í árs
fangelsi, þar af níu mánuði skil-
orðsbundið. Haft er orð á því að
eftir hrunið hafi verið komið á fót
embætti sérstaks saksóknara sem
Ólafur Þ. Hauksson hefur gegnt
frá upphafi til að sækja mál gegn
hrunverjum. Hitt virðast erlend-
ir fjölmiðlar ekki vita, en það er
að stjórnvöld hafi skorið niður
fjárveitingar til embættis sérstaks
saksóknara um helming í fyrra og
hyggist að óbreyttu helminga þá
upphæð aftur á næsta ári.
Blóraböggullinn
Frekar óvænt en óneitanlega
forvitnileg jólabók kemur úr prent-
smiðjunni eftir helgi. Þetta er hrun-
og endurreisnarsaga Björgólfs Thors
Björgólfssonar
sem tilkynnt er á
Amazon að komi
út á ensku í Bret-
landi á fimmtu-
daginn: Billions
to Bust and Back:
How I made, lost
and rebuilt a fortune, and what
I learned on the way. Í forvitni-
legri og lýsandi umsögn um bók-
ina á Amazon kemur fram að þetta
sé viðskiptasaga Björgólfs Thors,
fyrsta íslenska milljarðamærings-
ins (í pundum), sagan um hvernig
hann missti 98,5% auðæfa sinna
þegar Landsbankinn féll og „hann
gerður að blóraböggli og sagður
hafa valdið að hamförunum.“ Var
það ekki þannig annars?
F
yrir Alþingi liggur nú frum-
varp, stutt af öllum þingmönn-
um sem sæti eiga í Stjórn-
skipunar- og eftirlitsnefnd
þingsins, sem gerir ráð fyrir að lög-
um verði breytt á þann veg að að-
standendur dómþola í Guðmundar-
og Geirfinnsmálunum fái heimild
til að krefjast endurupptöku fyrir
Hæstarétti á þessu þekktasta saka-
máli íslenskrar réttarsögu.
Brotið réttarkerfi
Í réttarhöldunum, í kjölfar
langvinnrar rannsóknar, voru sex
einstaklingar sakfelldir fyrir að hafa
átt þátt í hvarfi Guðmundar Einars-
sonar og/eða Geirfinns Einarsson-
ar og hlutu þunga fangelsisdóma.
Allt frá dómsuppkvaðningu hef-
ur því verið haldið fram með rök-
um að margt hafi farið úrskeiðis við
rannsókn málsins. Sterkur orðróm-
ur hefur verið á kreiki um að hin-
ir dómfelldu hafi hlotið ómannúð-
lega meðferð við rannsókn þess og
því hefur ítrekað verið haldið á lofti
– enda útbreidd skoðun í þjóðfé-
laginu að réttarkerfið hafi brugðist í
þessu máli.
Starfshópur Arndísar
Hinn 7. október 2011 skipaði ég sem
innanríkisráðherra sérstakan starfs-
hóp sem var falið að fara yfir Guð-
mundar- og Geirfinnsmálin í heild
sinni, en sérstaklega þá þætti sem
lutu að rannsókn þess. Starfshópn-
um var jafnframt falið að taka til
athugunar gögn sem komið höfðu
fram á síðustu árum. Arndís Soffía
Sigurðardóttir lögfræðingur veitti
starfshópnum forystu, en í hon-
um voru auk hennar færustu sér-
fræðingar heims á sviði réttarsál-
fræði þeir Gísli Guðjónsson og
Jón Friðrik Sigurðsson réttarsál-
fræðingar og Haraldur Steinþórsson
lögfræðingur. Þá starfaði með starfs-
hópnum Valgerður María Sigurðar-
dóttir, lögfræðingur í innanríkis-
ráðuneytinu.
Niðurstaða starfshópsins, sem
skilaði um 500 blaðsíðna skýrslu að
verki loknu, var í grófum dráttum til
að staðfesta margt af því sem haldið
hefur verið fram um Guðmundar-
og Geirfinnsmálin í næstum 40 ár.
Það sem vó hvað þyngst í niður-
stöðum starfshópsins var niður-
staða sérstaks sálfræðimats að það
væri hafið yfir allan skynsamlegan
vafa að játningar dómfelldu í mál-
inu væru ýmist óáreiðanlegar eða
falskar.
Guantanamo-fangelsi
Á fréttamannafundi sem haldinn
var í innanríkisráðuneytinu, þegar
starfshópurinn skilaði skýrslu sinni,
sagði Gísli Guðjónsson réttarsál-
fræðingur frá reynslu sinni en hann
hefur unnið sem réttarsálfræðingur
við að meta trúverðugleika játninga
um allan heim, að aldrei hefði hann
séð jafn langa einangrunarvist og í
Guðmundar- og Geirfinnsmálunum,
þ.e. ef frá væri talin einangrunarvist
fanga í hinu illræmda fangelsi í
Guantanamo Bay.
Að þetta mál skuli enn standa
óhaggað eftir öll þessi ár er undar-
legt og í reynd stórskaðlegt fyrir alla.
Það er skaðlegt fyrir dómfelldu, það
er skaðlegt fyrir aðstandendur, það
er skaðlegt fyrir íslenskt réttarkerfi
sem hefur glatað trúverðugleika
sökum þessa, og það er skaðlegt fyr-
ir almenning sem ber ugg í brjósti
sökum þess að hingað til hefur
réttar kerfið neitað að horfast í augu
við niðurstöður í Guðmundar- og
Geirfinnsmálunum.
Endurupptaka
Eftir að skýrsla starfshópsins var
gerð opinber í mars 2013 var ríkis-
saksóknara afhent eintak. Það var
niðurstaða starfshópsins að ein
þeirra leiða sem væri fær í málinu
væri að ríkissaksóknari óskaði eft-
ir endurupptöku. Það gerði ríkis-
saksóknari ekki. Annar valkostur
sem starfshópurinn benti á var að
hin dómfelldu krefðust sjálf endur-
upptöku. Þá ferð hafa a.m.k. tveir
dómfelldu þegar lagt í með því að
senda beiðni þar um til Endurupp-
tökunefndar. Endurupptökunefnd
hefur óskað umsagnar ríkissak-
sóknara á því hvert hans mat sé á
tilefni endurupptöku, eins og lög
gera ráð fyrir.
Eftir skoðun á málinu komst
ríkissaksóknari, Sigríður Friðjóns-
dóttir, að þeirri niðurstöðu að hún
væri vanhæf til að veita slíka um-
sögn sökum fjölskyldutengsla við
einn aðalrannsakenda málsins á
sínum tíma. Skipaði Sigmundur
Davíð Gunnlaugsson dómsmála-
ráðherra Davíð Þór Björgvinsson,
fyrrv. dómara við Mannréttinda-
dómstól Evrópu, til að fara með
málið, og hefur hann það nú til
skoðunar.
Hvað með hina látnu?
Hvað sem líður niðurstöðu sérstaks
saksóknara í Guðmundar- og Geir-
finnsmálunum er það að lokum
Endurupptökunefndar að skera úr
um hvort það skuli endurupptek-
ið. Samkvæmt mati starfshópsins á
gildandi lögum er ekki hægt að krefj-
ast endurupptöku mála fyrir hönd
látinna manna. Tveir hinna dóm-
felldu í Guðmundar- og Geirfinns-
málunum eru nú látnir, þeir Sævar
Marinó Ciecielski og Tryggvi Rúnar
Leifsson. Af því tilefni var framan-
greint frumvarp lagt fram, sem vakin
er athygli á í upphafi þessarar grein-
ar, en samkvæmt því er ætlunin að
tryggja með lögum rétt nákominna
skyldmenna hinna látnu dómþola
til að krefjast endurupptöku.
Gangi þetta eftir, og Guðmundar-
og Geirfinnsmálin verða endurupp-
tekin, þá hefur íslenskt samfélag
stigið mikilvægt skref í þá átt að auka
tiltrú almennings á íslensku réttar-
kerfi. Hvað sem endanlegar niður-
stöður um endurupptöku máls-
ins kunna að bera í skauti sér er hitt
morgunljóst að við rannsókn á Guð-
mundar- og Geirfinnsmálunum voru
framin alvarleg brot á mannréttind-
um. Það er yfir allan vafa hafið. n
Sigrar réttlætið að lokum?„Gangi þetta eftir,
og Guðmundar-
og Geirfinnsmálin verða
endurupptekin, þá hefur
íslenskt samfélag stigið
mikilvægt skref í þá átt
að auka tiltrú almennings
á íslensku réttarkerfi.
Afhentu gögn Sævars Lilja Rún Jensen, Sóley Brynja Jensen, Victor Blær Jensen, Hafþór
Sævarsson og Anna Soffía Sigurðardóttir, formaður starfshóps um Guðmundar- og Geir-
finnsmál. MyNd SIGTryGGUr ArI JÓHANNSSoN
Ögmundur Jónsson
þingmaður Vinstri grænna
Kjallari
Andri Snær Magnason fékk póstskort frá krökkum í Íran sem settu upp leikritið Bláa hnöttinn. – DV
Þ
að er þráður í starfsemi
valdaflokkanna Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks
þegar valdið er í þeirra hönd-
um, ljóður á ráði þeirra, sem með
tímanum hefur því miður orðið eins
og órofa eðlisþáttur í sjálfsmynd
þeirra og framgöngu. Þetta er brota-
löm sem veldur þeim sífellt meiri
vandræðum og verður íslenskri
pólitík stöðugt meira fótakefli eftir
því sem þjóðfélagið opnast og kraf-
an um ábyrgðarskyldu stjórnvalda
verður ríkari.
Þessi hegðunareinkenni hafa
verið kölluð ýmsum nöfnum og
raunar má finna þau svo víða hjá
flokkum og valdastofnunum að
kannski er hægt að tala um þau sem
almenna brotalöm í íslenskri póli-
tík. Við tölum um óvandaða stjórn-
sýslu, skort á gagnsæi, valdníðslu
og valdhroka, geðþóttaákvarðanir,
gerræðisvald og hentistefnu.
Allt mismunandi hliðar á sama
peningi. Ásakanir um hluti af þessu
tagi í garð núverandi stjórnarflokka
hafa hrannast upp, bæði vegna þess
að forystufólk þeirra gengur hvað
eftir annað fram með þessum hætti,
eins og lekamálið er besta dæm-
ið um, og eins af því að umburðar-
lyndi gagnvart svona löguðu er
horfið, það hvarf í hruninu og fólk
hefur einfaldlega fengið upp í kok.
En samt vantar eitthvað inn í
þessa mynd, eitthvað er ekki að
ganga upp þannig að sömu mis-
tökin eru endurtekin aftur og aftur.
Þetta sem vantar snýst um ábyrgð
sem ekki er öxluð og þá um leið
þokukennda sýn á hvað pólitísk
ábyrgð eiginlega snýst um. Það sem
vantar inn í myndina hjá stjórn-
málamönnum eins og öðrum
opin berum starfsmönnum er
þetta: Það er ekki á neinn hátt val-
kvætt að axla ábyrgð, það er skylda.
Ábyrgðarskylda eða ábyrgðar-
skil er furðulega lítið notað hug-
tak í íslenskri stjórnsýslu og stjórn-
málaumfjöllun. Inntak þess er
einfaldlega sú skylda sem hvílir á
þeim sem starfa í almannaþágu að
standa reikningsskil gjörða sinna
þegar eftir því er kallað. Á ensku
heitir þetta lykilhugtak „accounta-
bility“ og það er stórmerkilegt
athugunarefni út af fyrir sig að það
skuli nánast aldrei nefnt og vera
því sem næst óþekkt í allri stjórn-
málaumfjöllun hér á landi miðað
við hversu óumræðilega miklu máli
þessi frumskylda skiptir í allri með-
ferð valds.
Ábyrgðarskyldan er órofa hluti
lögstjórnar í nútíma lýðræðisríki
og í raun haldbærasta tryggingin
fyrir því að farið sé eftir lögum og
reglum. Þegar þessari frumskyldu
er ekki sinnt er afleiðingin áhjá-
kvæmilega tortryggni, vantraust og
á endanum fallin virðing fyrir lög-
stjórninni. Og þá erum við komin út
á hálan ís.
Og þegar þessi frumskylda
gleymist alveg, þá telja menn sig
geta sagt og gert hvað sem er.
Í skýrslu rannsóknarnefndar Al-
þingis um aðdraganda og orsak-
ir falls íslensku bankanna 2008, er
í 1. viðauka fjallað um stjórnsýslu,
stjórnsiði og stjórnmál í tengsl-
um við hrunið. Þar segir meðal
annars: „Siðferðileg hugsun hefur
átt erfitt uppdráttar meðal annars
vegna þess að ákveðið viðmiðunar-
leysi hefur verið ríkjandi um ágæti
markmiða og vantrú á rökræðu um
þau. Slík afstaða býr í haginn fyrir
að sérhagsmunir þrífist á kostnað
almannahagsmuna en það er eitt
megineinkenni á því hugarfari sem
ríkti hérlendis í aðdraganda banka-
hrunsins.“
En viðmiðunin er sem sagt til.
Hún felst í þeirri skyldu stjórnmála-
manna að standa skil á gerðum sín-
um, ekki bara á fjögurra ára fresti,
heldur alltaf. n
Leiðari
Hallgrímur Thorsteinsson
hallgrimur@dv.is
„Það er ekki á neinn
hátt valkvætt að
axla ábyrgð, það er skylda.