Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2010, Blaðsíða 31

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 86. árg. 2010 27
og hún taldi sig vera verkfæri Guðs.
Með árunum fjarlægðist Florence æ
meiri mótmælendakirkjuna og hugleiddi
reyndar að gerast katólsk en henni var
þá tjáð að trúarskoðanir hennar væru allt
of róttækar.
Florence Nightingale veiktist alvarlega á
Krím 1855 og lá raunar við dauðans
dyr um tíma. Árið eftir að hún kom
heim frá Krím veiktist hún aftur og var
vart hugað líf. Hún átti samt eftir að
lifa í 55 ár. Þessum árum varði hún að
mestu leyti innanhús, oftast í einu herbergi
og þá gjarnan í rúminu. Åsa Moberg
segir að flestir haldi nú á tímum að hún
hafði fengið öldusótt, bakteríusjúkdóm
sem berst með geitamjólk og kemur
og fer. Þessi sjúkdómur, þó alvarlegur
sé, var á sinn hátt blessun sem leysti
Florence Nightingale undan kvöðum
samfélagsins um að hún ætti að giftast og
lifa hefðbundnu lífi hefðarkvenna. Hún gat
nú fengið frið til þess að hugsa og skrifa.
Aðalboðskapurinn í bók Åsu Moberg er
að mínu viti að Florence Nightingale var
alls ekki ljúfi engillinn með lampann eins
og almenningur er látinn halda. Þetta er
ekkert nýtt fyrir flesta hjúkrunarfræðinga.
Ég held samt að fáir hafi gert sér fulla
grein fyrir hver Florence var í raun en hún
var kona mjög nútímaleg á öllum sviðum.
Skoðanir hennar á málum eins og fátækt,
kynfræði og sjúkrahússkipulagi voru svo
framúrstefnulegar að fáir hafa komist eins
langt í hugsun nú 150 árum seinna. Þó
að hún háði ævilanga baráttu fyrir að
endurskipuleggja sjúkrahús var það hennar
trú að þau væru sögulegt hliðarspor og að
heimahjúkrun og forvarnir ættu að vera
grunnurinn að heilbrigðisþjónustu. Hún
spáði því að sjúkrahús myndu að mestu
hverfa á tuttugustu öld.
Einnig hafa fáir gert sér grein fyrir
hversu vel Florence Nightingale var
undir það búin að taka að sér hlutverk
stríðshjúkrunarfræðingsins í Krímstríðinu.
Hún hafði þá í mörg ár, jafnvel áður
en hún fór í hjúkrunarnám, kynnt
sér sjúkrahúsrekstur í Bretlandi og á
meginlandi Evrópu. Hún var því tilbúin
þegar óhugnanlegar stríðslýsingar
fréttamanna birtust í blöðum og í ljós kom
að herskipulagið var í rúst og aðstæður á
sjúkrahúsinu í Skutari afleitar.
Åsa Moberg skrifar ýtarlega um
framlag Florence Nightingale til þeirrar
aðferðafræði sem við nú köllum tölfræði.
Florence var framúrskarandi tölfræðingur,
tók virkan þátt í að móta fagið og var
fyrsta konan sem fékk inngöngu í breska
tölfræðifélagið. Hún barðist alla tíð
fyrir því að koma mönnum í skilning
um nauðsyn þess að safna og greina
tölulegar upplýsingar. Sjálf gerði hún
það strax sem unglingur. Í Krímstríðinu
voru hennar tölur um fjölda slasaðra og
veikra eina tölfræðin sem til var. (Þegar
Florence mætti á svæðið dóu 44% þeirra
sem lögðust á sjúkrahúsið en 2% ári
seinna.) Herlæknarnir höfðu takmarkaðan
áhuga á sjúklingum sínum og gerðu enga
tilraun til þess að skrá hjá sér upplýsingar
um fórnarlömb Krímstríðsins. Florence
Nightingale skrifaði varnarmálaráðherra á
meðan hún lá veik í öldusóttinni og benti
á að ekkert hefði verið gert til þess að
læra af Krímstríðinu.
Åsa Moberg gerir sér vel grein fyrir
því, án þess að segja það með þeim
orðum, að Florence Nightingale hafi
sem tölfræðingur lítið fengist við það
sem við nú köllum hjúkrunarfræði og
læknisfræði. Tölfræðin hennar og skrif
hennar um heilbrigðismál fjölluðu gjarnan
um óþrifnað, menntunarskort, fátækt og
glæpi. Það var í slíkum atriðum sem
hún sá orsakir vanheilsu. Åsa Moberg
bendir á að Florence hafi seinna verið
gagnrýnd fyrir að trúa ekki á kenningar
um sýkla. En þessar kenningar spruttu
úr hugmyndafræði sem hún aðhylltist
ekki. Á nútímamáli má segja að Florence
hafi verið ljóst að varanlega lausnin á til
dæmis veirufaraldri eins og flensu sé ekki
veirulyf og ekki einu sinni bólusetning
heldur hreinlæti og forvarnir.
Bók Åsu Moberg er vel skrifuð og á köflum
spennandi eins og reyfari. Sænskan á
bókinni er auðveld aflestrar og allir sem
geta lesið dönsku ættu að geta lesið
bókina. Þó væri ekki verra ef hún yrði
þýdd á íslensku. Allir í hjúkrunarnámi
ættu að lesa hana, ekki bara til þess
að kynnast Florence Nightingale heldur
einnig til þess að fá yfirsýn yfir stóru málin
í heilbrigðisþjónustunni. Eftir tæplega 200
ára framþróun eru baráttumál Florence
Nightingale enn í brennidepli.
Åsa Moberg er væntanleg til Íslands og mun halda fyrirlestur um Florence
Nightingale í tilefni alþjóðadags hjúkrunarfræðinga 12. maí næstkomandi.