Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2011, Qupperneq 10

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 87. árg. 20116
Guðrún Pétursdóttir, gudrun@hi.is
Eldgos og heilsa
Með eldgosinu í Eyjafjallajökli opnuðust mikilvæg tækifæri til að rannsaka áhrif
eldgoss á andlega og líkamlega heilsu. Hér verður sagt frá slíkri rannsókn og
fjallað um heilsuvá af völdum eldgosa.
Rúmt ár er liðið frá því að mikil elds­
umbrot hófust á Suðurlandi, fyrst á
Fimmvörðuhálsi en síðan, í mun meira
mæli, í Eyjafjallajökli. Öskustrókur
þess goss barst svo hátt og víða að
flugsamgöngur lömuðust á vesturhveli
jarðar og milljónir manna voru
strandaglópar á flugvöllum hér og hvar
svo dögum skipti. Eyjafjallajökull varð
heimsþekktur tungubrjótur sem fréttaþulir
allra helstu sjónvarpsstöðva þurftu að
spreyta sig á.
En eldgosið í Eyjafjallajökli hafði áhrif á
fleira en samgöngur. Áhrif þess á heilsu
og velferð manna og dýra eru augljóst
áhyggjuefni. Íbúar í Rangárþingi og undir
Eyjafjöllum þurftu svo vikum skiptir að
takast á við þá ógn sem drynjandi eldgosi
fylgir. Óhjákvæmilegt var að leggja þegar
í stað drög að víðtækri rannsókn á
áhrifum þess á andlega og líkamlega
heilsu manna. Einnig var freistandi að
kanna áhrif öskufallsins á búpening
bænda á þessu svæði.
Meðan greinin var í vinnslu varð enn eitt
eldgos á þessu svæði, nú í Grímsvötnum.
Því fylgdi gífurlegt öskufall á Suðurlandi
með tilheyrandi álagi fyrir íbúa svæðisins
en margir þeirra höfðu mátt þola það
sama fyrir réttu ári. Það eykur enn
mikilvægi rannsókna á áhrifum svona
hamfara á bæði menn og dýr.
Slíkar rannsóknir eru mjög fágætar því
eldgos verða ekki oft í löndum með
nógu sterka innviði til að framkvæma og
fylgja eftir víðtækum faraldsfræðilegum
rannsóknum. Á vegum heilbrigðisyfirvalda
og Háskóla Íslands og með fjárstuðningi
ríkisstjórnarinnar var þegar hafist handa
sumarið 2010.
Hér verður stuttlega gerð grein fyrir helstu
hættum sem samfara eru eldgosum en
síðan sagt frá rannsókninni sem nú er í
gangi á áhrifum eldgossins í Eyjafjallajökli.
Hvers vegna eru eldgos hættuleg heilsu
manna?
Um tíundi hluti mannkyns býr innan við
eitt hundrað kílómetra frá virku eldfjalli
og er talið að á síðustu öld hafi um
fimm hundruð eldgos haft bein áhrif á
líf manna víðs vegar um heiminn. Um
fimm milljónir þurftu að yfirgefa heimili sín
og um hundrað þúsund týndu lífi vegna
náttúruhamfara af þessu tagi (Hansell
o.fl., 2006).
Heilsuvá af völdum eldgosa er skipt í
frumvá, sem gætir umsvifalaust, og síðvá
sem kemur fram mörgum dögum eða
jafnvel árum eftir hamfarirnar.
Frumvá er einkum vegna hraðfljótandi
logheitra lofttegunda sem ekki verður
flúið undan þar sem þær fara með
mörg hundruð kílómetra hraða og geta
verið um fimm hundruð gráða heitar.
Hraun flýtur yfirleitt hægar en frá því geta
streymt skaðlegar og jafnvel banvænar
lofttegundir. Fyrir kemur að hraun er svo
þunnfljótandi að fólk nær ekki að flýja
undan því, eins og gerðist til dæmis í
Nyiragongo í Kongó árin 1977 og 2002