Skólavarðan - 01.11.2010, Síða 40

40
Skólavarðan 5. tbl. 2010skóLAstARf
Ýmsar leiðir eru færar til þess að vinna gegn einelti og ein þeirra
er að stuðla að því að skapa góðan skólabrag og leggja áherslu á
jákvæð og uppbyggileg samskipti. Í skólum þar sem áhersla er á
heildstæða nálgun í lífsleikni skapast andrúmsloft hlýju, sam-
stöðu og virðingar þar sem allir fá að njóta sín, bæði nemendur
og starfsfólk. Vegna þess hve forvarnir gegn einelti eru nátengdar
áherslum lífsleikni er mjög auðvelt að tengja þær skipulagi og
framkvæmd lífsleiknikennslu. Tilvalið er að skilgreina slíka
útfærslu í lífsleikniáætlun skólans. Hér á eftir er ætlunin að reifa
mögulegar leiðir við að tengja forvarnir gegn einelti lífsleikninámi
og -kennslu. Með hugtakinu lífsleikni er í þessari grein átt við nám
þar sem áhersla er á félags-, siðferðis- og tilfinningatengda þætti í
menntun og skólastarfi.
Inntak lífsleikni
Lífsleikni var gerð að sjálfstæðri skyldunámsgrein á grunn- og fram-
haldsskólastigi og sérstökum námsþætti í leikskólum í nýjum aðal-
námskrám sem menntamálaráðuneytið gaf út fyrir þessi skólastig árið
1999. Námsgreinin, eins og henni er lýst í aðalnámskrá grunnskóla,
spannar mjög vítt svið. Þó er tekið fram að kjarni hennar skuli felast í
lykilorðunum sjálfsþekking, samskipti, sköpun og lífsstíll. Markmiðin
sem sett eru fram undir þessum kjarna beinast að því að efla félags-,
siðferðis- og tilfinningaþroska nemenda.
Hugmynd um lífsleikni sem sérstaka námsgrein má einkum rekja
til hvatningar sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) setti fram
upp úr 1990 um að leggja áherslu á sálfélagslega þætti í skólastarfi til
að stuðla að andlegu og líkamlegu heilbrigði og vellíðan nemenda.
Stofnunin notaði enska hugtakið „life skills“. Af svipuðum meiði er
áhersla á félags- og tilfinningatengt nám eða „social and emotional
learning (SEL)“ sem einnig hefur haft áhrif á inntak og áherslur
lífsleikninnar. Hin virtu samtök The Collaborative for Academic,
Social, and Emotional Learning, skammstafað CASEL, hafa skil-
greint fimm lykilflokka félags- og tilfinningalegrar færni:
- Sjálfsvitund: að þekkja og vera meðvitaður um eigin tilfinningar,
áhugamál, gildi, styrkleika og getu og viðhalda tilfinningu fyrir
eigin sjálfstrausti sem byggist á traustum grunni.
- Sjálfsstjórn: að geta stjórnað eigin tilfinningum, tekist á við streitu,
stjórnað hvötum og yfirunnið hindranir; að geta sett sér markmið
bæði persónuleg og sem snúa að námi og haft áhrif á framfarir og
árangur við að ná þeim; að geta tjáð tilfinningar á uppbyggilegan
hátt.
- Félagsvitund: að geta sett sig í spor annarra og sýnt samhygð; að
viðurkenna og taka mið af því að einstaklingar og hópar eru bæði
líkir og ólíkir; að þekkja og fara eftir þeim samfélagslegu viðmiðum
sem gilda; að þekkja og nýta sér þau úrræði sem búa innan
fjölskyldu, skóla og samfélags.
- Samskiptafærni: að stofna til og viðhalda heilbrigðum og gefandi
tengslum sem byggjast á samvinnu; að standast neikvæðan félags-
legan þrýsting; að fyrirbyggja, hafa stjórn á og leysa ágreining við
aðra; að leita hjálpar þegar þess gerist þörf.
- Að taka ábyrgar ákvarðanir: að taka ákvarðanir sem byggjast á
viðmiðum siðferðis, öryggis, viðurkenndri hegðun, virðingu fyrir
öðrum og líklegum afleiðingum hegðunar af ýmsum toga; að nota
færni í að taka ákvarðanir í félagslegum aðstæðum og einnig þeim
sem tengjast skólanum; að leggja sitt af mörkum til að stuðla að
góðum skóla og samfélagi.
Ýmislegt námsefni sem tekur á flestum ofangreindra færniþátta
stendur grunnskólum til boða. Þetta efni er að mestu gefið út af
Námsgagnastofnun en einnig öðrum aðilum. Að auki geta skólar
innleitt sértæka áætlun sem ætlað er að fyrirbyggja einelti og má þar
nefna t.d. Olweusaráætlunina. Margir skólar hafa einnig á að skipa
eineltisteymi.
Tengsl milli lífsleikni og forvarna gegn einelti
Þó að margt sé enn á huldu um áhrifaríkustu leiðir til að fyrirbyggja
einelti benda rannsóknir til þess að árangursríkustu forvarnaverkefni
gegn einelti í skólum séu heildstæð og nái til alls skólans. Þar er um að
ræða samþættingu skólareglna og viðurlaga, þjálfunar kennara, náms-
efnis í bekkjum, þjálfunar í lausn ágreinings og einstaklingsbundinnar
ráðgjafar. Forvarnaverkefni sem eingöngu beinast að geranda, þolanda
eða báðum án þess að aðrir nemendur séu á einhvern hátt virkjaðir eða
sjónum beint að skólabrag í víðu samhengi eru síður líkleg til að skila
árangri.
Til að ná viðunandi árangri í baráttu gegn einelti verður virðing að
vera lykilþáttur í skólamenningunni. Þá ættu væntingar um það hvernig
nemendur og starfsfólk koma fram hvert við annað að endurspeglast
Texti: Aldís Yngvadóttir, M.Ed.
Myndir: Arnþór Birkisson
„Ég finn til í hjartanu“
Einelti er viðvarandi vandamál í skólum. Aldís Yngvadóttir ritstjóri
hjá Námsgagnastofnun fjallar um þetta mikilvæga málefni frá
sjónarhóli lífsleikni og bendir á ýmislegt sem gagnast í baráttunni.
Lífsleikni og forvarnir gegn einelti
Titill greinar er úr ljóðinu „Höfnun“ e. Helgu Kolbeinsdóttir, 13 ára.