Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Blaðsíða 30

Það er „eitthvað" sem okkur (rithöfunda og listamenn samtímans) vantar,
það er rétt, og þetta þýðir að ef einhver lyftir klæðafaldi listagyðju okkar, þá
blasir ekkert við. Hafið í huga, að rithöfundar sem við köllum sígilda eða
blátt áfram góða og geta hleypt okkur í vímu, þeir eiga eitt það sameiginlegt
sem miklu varðar: Þeir eru að fara eitthvað og kalla á mann með sér og
maður finnur, ekki með skynseminni, heldur með allri sinni verund, að þeir
eiga sér eitthvert markmið, rétt eins og vofa föður Hamlets sem til einhvers
kom og hrærði upp í ímyndunaraflinu. Sumir, og þá hver eftir sinni getu,
áttu sér nálæg markmið - afnám bændaánauðar, frelsi ættjarðarinnar,
pólitíkina, eða blátt áfram vodkað, eins og Denis Davídov, aðrir áttu sér
fjarlægari markmið, sem tengdust guði, öðru lífi, hamingju mannkynsins
o.s.frv. Þeir bestu eru einkar raunsæir og lýsa lífinu eins og það er, en vegna
þess að hver lína hjá þeim er gagnsýrð, eins og af safa, af meðvitund um
markmið, þá finnur maður hjá þeim auk mannlífsins eins og það er einnig
það líf sem ætti að vera, og það nær tökum á manni. En við? Við! Við lýsum
lífinu eins og það er en þar fyrir utan, trrr, prrr... Lengra verðum við ekki
lamdir áfram. Við eigum okkur hvorki nálæg né fjarlæg markmið og í sál
okkar er auðn og tóm. Pólitíska stefnu eigum við enga, við trúum ekki á
byltingu, guð er ekki til, við erum ekki hræddir við drauga og sjálfur er ég
ekki einu sinni hræddur við dauðann eða að verða blindur. Sá sem ekkert
vill, vonar ekkert og óttast ekkert, hann getur ekki verið listamaður... Við
skrifum vélrænt og gerum ekki annað en að beygja okkur undir þá skipan
sem löngu komst á og lætur suma gegna embættum, aðra versla og þá
þriðju skrifa eitthvað (XI, 601).
Þetta er óvenjulega grimm sjálfshirting - og um stundarsakir finnst
manni að Tsjekhov sé farinn að nálgast hinn unga, rómantíska og
byltingarsinnaða vin sinn Gorkí, sem einmitt kvartaði við hann og aðra
yfir því að nú vantaði bókmenntirnar hin sterku orð „sem ljá sálinni
vængi". Tsjekhov efast oft og mikið um getu bókmennta til að skipta
sér af heiminum, en hann á það líka til að dást að höfundum sem reyna
það. Til dæmis fylgist hann vel og rækilega með afskiptum Emile Zola
af máli Dreyfusar sem frægt varð nálægt aldamótum. Hann er svo
sannarlega mjög hrifinn og finnst að í því máli hafi til orðið nýr og betri
höfundur: „Zola er göfug sál og ég ... er yfir mig hrifinn af frumkvæði
hans." Og hann bætir við: „Frakkland er dásamlegt land og á sér
B ] A R T U R O G F R U E M I L I A
28