Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Blaðsíða 31

dásamlega rithöfunda" (XII, 207). Undanskilið er þá væntanlega að ekki
veitti Rússlandi af hugrökkum mönnum í rithöfundastétt.
I Rússlandi sjálfu fannst honum mest til þess koma hvílík áhrif
Tolstoj gat haft á umræðu og hugsunarhátt. Þeir voru ólíkir menn:
Vond eru leikrit Shakespeares, sagði Tolstoj við Tsjekhov, en yðar eru
> þó mun verri! Og Tsjekhov sjálfur gat svosem reiðst ýmsu því sem
hann taldi heimskulegt og fáránlegt í skrifum Tolstojs (t.d. verkum eins
og Kreutzersónötunni þar sem kynlífið er gert að einu helsta böli mann-
kynsins) og hrópar upp af því tilefni: „Fjandinn hirði heimspeki mikil-
mennanna í þessum heimi! Allir eru þessir miklu vitringar harðstjórar á
við generála, og kunna sig ekki fremur en generálar, vegna þess að þeir
eru vissir um að enginn geti tekið í lurginn á þeim" (XI, 522). Samt gerir
hann sér grein fyrir því að höfundur á borð við Tolstoj getur í landi eins
og Rússlandi orðið einskonar „ríkisstjórn við hlið valdhafanna"
(orðalag Solzhenytsins) og hann kvíðir mjög fyrir því að Tolstoj hverfi
af vettvangi:
Ef hann deyr þá myndast í lífi mínu mikil eyða. I fyrsta lagi hefur mér ekki
þótt vænna um nokkurn mann annan, ég er maður trúlaus, en af öllum trúm
t tel ég einmitt hans trú mér nákomnasta og hæfa mér best. I öðru lagi: Meðan
Tolstoj er til í bókmenntunum þá er auðvelt og ánægjulegt að vera rithöf-
undur, það er meira að segja ekki eins skelfilegt að gera sér grein fyrir því að
maður hefur ekki gert neitt og mun ekki gera, vegna þess að Tolstoj vinnur
fyrir okkur alla. Starf hans er réttlæting á þeim vonum og fyrirheitum sem
menn tengja við bókmenntir. í þriðja lagi: Tolstoj stendur traustum fótum,
hann hefur gífurlegt áhrifavald og meðan hann lifir munu sitja í skugga
langt í burtu afleitur smekkur allskonar, lágkúra, frek og tárvot, sem og
ruddaleg og illfús sjálfshyggja. Það er aðeins siðferðilegt kennivald hans sem
getur haldið uppi svonefndum bókmenntastefnum og straumum. An hans
væri þetta hjörð án hirðis eða grautur sem erfitt væri að komast til botns í
(XII, 396).
►
Þversögnin enn og aftur: Tsjekhov óttast það að miklir höfundar mis-
brúki frægð sína og áhrifavald til að breiða út skoðanir sem hann telur
fáránlegar (já og er yfirleitt hægt að veita nokkur svör við spurningum
lífsins?). En á hinn bóginn saknar uppalarinn í honum kennivalds sem
eins og „gætir sauða minna" svo þeir fari sér ekki að voða í hretum
lífsins!
Tímarit u m bókmenntir og leiklist
29