Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Blaðsíða 77

mestu leyti frægð sína að þakka þeim fjórum leikritum sem hann samdi
á síðustu átta árum ævinnar. í heildarútgáfu verka hans í þrjátíu bind-
um, sem gefin var út í Moskvu á árunum 1974 til 1983 eru leikritin í
þremur bindum en annað efni fyllir heil tuttugu og sjö bindi. Hvað er
það í þessum fáu leikritum Tsjekhovs sem heillar okkur svo og gerir
hann að einu mesta leikritaskáldi Evrópu síðastliðin hundrað ár?
Svo að vitnað sé aftur í Staníslavskíj, þá segir hann um Tsjekhov í
ævisögu sinni:
Mönnum skilst ekki skáldskapargildið í leikritum Tsjekhovs við fyrsta lest-
ur. Maður hugsar sem svo:
„Jú, þetta er ágætt, en svo sem ekkert frábært. Það er ekkert, sem kem-
ur manni á óvart. Maður hefur heyrt svipað áður. Þetta er mjög óbrotið, en
eiginlega ekkert nýtt eða frumlegt."
Svo man maður eftir einu atriði, einu tilsvari, svo rifjast hvert atriðið
upp af öðru; og því meira, sem rifjast upp, því sólgnari verður maður í að
muna. Hugurinn reikar frá einu atriði til annars og að lokum man maður
allt leikritið greinilega. Og svo lesa menn það aftur og aftur og fer þá að óra
fyrir þeim verðmætum, sem það hefur að geyma (Staníslavskí, 2. b., bls. 45).
Tsjekliov er vissulega ekki allur þar sem hann er séður og hefur mönn-
um reynst erfitt að komast að kjarnanum í leikritum hans, benda á það
sem gerir þau svo áhrifamikil þrátt fyrir einfaldleika þeirra. Þegar Máv-
urinn var settur upp hjá Listaleikhúsinu urðu gagnrýnendur frá sér
numdir af hrifningu vegna þess að Tsjekhov blés nýjum og ferskum
anda í staðnað leikhúslíf Rússlands sem hafði lengi byggt á klassískri
hefð án mikilla breytinga. Leikrit hans voru afar ólík því sem þeir voru
vanir og þeir hrósuðu byltingarkenndum breytingum hans, breytingum
sem voru fyrst og fremst fólgnar í meiri einfaldleika og eðlilegum leik.
Hann taldi að það væri ekki nauðsynlegt að allt lægi ljóst fyrir áhorf-
andanum eins og hafði tíðkast. Betra væri að leyfa honum að draga
sínar eigin ályktanir af því sem fram fór á sviðinu.
Lengi vel hefur það verið venja í allri umfjöllun um Tsjekhov að
segja að í leikritum hans væri sem ekkert gerðist, en sýna síðan fram á
að í raun gerist heilmikið. í samanburði við þau leikrit sem voru sýnd
mestalla nítjándu öldina þar sem lögð var áhersla á hefðbundinn sögu-
þráð og fjörlega atburðarás, má sannarlega segja að fátt gerist á yfir-
borðinu. En söguþráður er auðvitað fyrir hendi í leikritum Tsjekhovs,
Tímarit um bókmenntir og leiklist
75