Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.07.1995, Blaðsíða 27

Jón Karl Helgason
Bjartur og borgarmyndin
Af bekk undir suðurvegg gamla kirkjugarðsins í Reykjavík blasir við
afsteypa af Útilegumanni Einars Jónssonar. Halldór Laxness talar
fallega um þetta líkneski í stuttri blaðagrein frá fimmta áratugnum,
hann segir vafasamt „hvort nokkur íslenskur myndhöggvari hefur enn
gert verk sem er eins stórt hugsað eða sálfræðilega sterkt, þótt einhver
kunni að finnast stflhreinni og listrænni eftir hina yngri menn. [...]
Kjami íslensks harmleiks, örlög einbúans, birtist í Útilegumanninum
á jafn veglegan hátt og í ýmsum bestu skáldverkum íslenskum í rituðu
máli, t.d. Grettis sögu og Fjalla-Eyvindi.'" Skáldið
hefði hægast getað bætt Sjálfstœðu fólki við þessa
upptalningu, en eins og Árni Sigurjónsson rekur í verki
sínu um Laxness og þjóðlífið hefur Halldór sagt að sú
reynsla, þegar hann „stóð líklega sjö ára gamall í
fordyri íslandsbánka andspænis myndinni af útilegu-
manninum eftir Einar Jónsson“, hafi kveikt „frum-
glæði“ þeirra heilabrota hans um „kotúnginn frá önd-
verðu“ sem síðar báru ávöxt í sögunni um Bjart í
Sumarhúsum. Frekari staðfesting á skyldleika Útilegu-
mannsins og Bjarts er kápumynd Jóns Bjamasonar á
frumútgáfu annars bindis Sjálfstœðs fólks sem gerð er
eftir styttu Einars.
í blaðagreininni um Útilegumanninn gerir Halldór
að tillögu sinni að styttan verði steypt úr virðulegu efni og komið fyrir
„á fögrum stað í höfuðborginni, - helst á Skólavörðuhæðinni eða
25