Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.11.2015, Blaðsíða 46

Menning
46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.11. 2015
É
g hef aldrei skrifað söngtexta áður,
þó ég lesi mikið af ljóðum. Þetta
er ástaróður minn til Norður-
landanna, en ég hef sterk tengsl
við mörg landanna,“ segir rithöf-
undurinn Kim Leine um ljóð sem hann samdi
að beiðni Norðurlandaráðs og til stóð að frum-
flytja á nýafstöðu þingi ráðsins í Reykjavík í
síðasta mánuði að viðstöddum höfundum, en
lagið samdi Sunleif Rasmussen. Báðir hafa
þeir hlotið verðlaun Norðurlandaráðs,
Rasmussen árið 2002 fyrir tónlist sína og
Leine árið 2013 fyrir skáldsögu sína Spámenn-
irnir í Botnleysufirði sem nýverið kom út í ís-
lenskri þýðingu Jóns Halls Stefánssonar.
Að sögn Leine á lagið að verða nýtt ein-
kennislag Norðurlandaráðs, en á síðustu
stundu var ákveðið að fresta frumflutningnum
um ár. Spurður um yrkisefni ljóðsins segist
Leine hafa haft að markmiði að fanga per-
sónueinkenni hinna ólíku landa ásamt því að
skoða hvað sameini íbúa þeirra. „Eitt af því
sem sameinar okkur er vonda veðrið,“ segir
Leine og hlær. „Við Norðurlandabúar eigum
það sameiginlegt að bíða eftir þessum ein-
stöku dögum þar sem veðrið er dásamlegt og
fallegt. Í krafti þeirra daga þreyjum við þorr-
ann í myrkri og kulda, auk þess sem and-
stæðan fær okkur til að meta ennþá betur
hina fáu sólskinsdaga. Veðrið má yfirfæra yfir
á íbúana. Við samþykkjum myrkari hliðar til-
verunnar samtímis því sem við þráum ljósið.“
Varð norskur aftur
Hvaða þýðingu hafði það fyrir þig að hljóta
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs?
„Af ólíkum ástæðum var frábært að hljóta
þessi verðlaun. Þau gerðu það að verkum að
nú líður mér loks eins og sönnum rithöfundi.
Ég byrjaði skrif mín sem áhugamaður, enda
hef ég enga formlega menntun á sviði bók-
mennta eða ritlistar og af þeim sökum var ég
lengi vel feiminn við að titla mig rithöfund.
En það breyttist þegar ég hlaut verðlaunin,“
segir Leine og tekur fram að verðlaunin hafi
einnig hjálpað verðlaunabókinni að komast til
fleiri lesenda, en útgáfuréttur hennar hefur
verið seldur til 20 landa.
„Helsta breytingin fólst hins vegar í því að
ég var loks álitinn norskur í Noregi. Ég er
auðvitað fæddur og uppalinn í Noregi, en það
virtust landar mínir ekki skilja fyrr en ég
vann til verðlaunanna. Á síðustu tveimur ár-
um hefur mér margoft verið boðið til Noregs
að kynna bækur mínar og halda fyrirlestra,
sem mér þykir mjög vænt um. Ekki síst
vegna þess að norsk bókmenntahefð stendur
mér nær en sú danska. En þar er ég að vísa
til epísku skáldsögunnar sem er rík hefð fyrir
í Noregi. Það er ósk mín að bækur mínar tali
inn í þá hefð. Það er mjög mikilvægt fyrir
mig að vera hluti af norsku bókmenntalífi.“
Áttu þér einhverjar fyrirmyndir?
„Ég les mjög mikið og vil gjarnan hafa efn-
ið sem fjölbreyttast. Ég reyni markvisst að
endurnýja mig sem höfund í gegnum þá texta
sem ég les og vil einnig útvíkka smekk minn.
Ég sé sjálfan mig sem hluta af norrænu
epísku bókmenntahefðinni þar sem fremstir í
flokki fara Knut Hamsun frá Noregi, Henrik
Pontoppidan frá Danmörku, William Heinesen
frá Færeyjum og Halldór Laxness frá Ís-
landi.“
Hvenær vissir þú að þú vildir skrifa?
„Ég gerði mér það mjög snemma ljóst. Ég
á endurminningu um það þegar ég var 17 ára
gamall að hafa hugsað að mig langaði til að
vera rithöfundur, en óttaðist það mjög að ég
gæti ekki fundið út úr því. Það var mér algjör
ráðgáta hvernig maður færi að því að skrifa
heila bók. Í framhaldinu gerði ég ótal mis-
lukkaðar tilraunir. Það var ekki fyrr en ég
sneri aftur til Grænlands eftir að hafa jafnað
mig á stórri persónulegri krísu að ég allt í
einu fann tón í skrifum mínum sem virkaði,“
segir Leine og rifjar upp að þá hafi hann ver-
ið orðinn 45 ára gamall.
Morðið kveikti áhugann á skrifum
Frumraun þín, Kalak, kom út árið 2007 og
vakti sterk viðbrögð. Um er að ræða sjálfs-
ævisögulega bók þar sem þú greinir hispurs-
laust frá lyfjamisnotkun þinni, framhjáhöld-
um, kynferðislegu ofbeldi sem faðir þinn beitti
þig og uppvexti þínum í Noregi í samfélagi
Votta Jehóva. Önnur skáldsaga þín, Valde-
marsdag, sem kom út 2008, fjallar um morð
sem föðurafi þinn framdi. Hvers vegna valdir
þú að byrja ferilinn á að skrifa sjálfsævisögu-
legar bækur?
„Það var mér algjörlega nauðsynlegt að
hreinsa til í eigin lífi. Ég þurfti að gera upp
fortíðina, sjálfan mig og eigið líf. Ég er sann-
færður um að ég hafi fundið leiðina að skrif-
unum í gegnum þessa nauðsyn sem knúði mig
áfram. Áður en ég hófst handa við að skrifa
Kalak hafði ég lokið við að skrifa þrjár skáld-
sögur, sem aldrei hafa komið fyrir almenn-
ingssjónir og munu heldur aldrei verða gefnar
út enda voru þær einfaldlega ekki nógu góðar.
Þær bækur skrifaði ég út frá hugmyndinni
um hvernig rithöfundur ætti að skrifa og hafði
enga innri knýjandi þörf. Sú þörf braust fram
í Kalak og þessa þörf hef ég í framhaldinu
getað yfirfært yfir á allar þær bækur sem
fylgt hafa í kjölfarið,“ segir Leine og áréttar
að síðustu tvær skáldsögur hans séu ekki
sjálfsævisögulegar. „Enda hef ég í sjálfu sér
engan sérstakan áhuga á hinu sjálfs-
ævisögulega. Mig langar miklu frekar til að
skrifa skáldskap.
Hvað Valdemarsdag áhrærir þá var það
reyndar fyrsta bókin sem mig langaði til að
skrifa. Ég var mjög ungur þegar ég heyrði
frásagnir af því að föðurafi minn hefði myrt
mann og hugsaði þá þegar að þetta væri efni í
bók. Ég hafði hins vegar enga hugmynd um
hvernig ég ætti að nálgast efnið í skrifum né
hvernig ég ætti að snúa mér í heimildaöflun.
Með Kalak opnuðust mér dyr því þá gat ég
kynnt mig sem rithöfund og óskað eftir aðstoð
við að nálgast t.d. rannsóknarskýrslur lögregl-
unnar, krufningarskýrslur, yfirheyrslur og
dómsskjöl frá fjórða áratug síðustu aldar,“
segir Leine og bendir á að málsskjölin hafi í
heild verið yfir 500 blaðsíður. „Þetta varð því
heimildarskáldsaga samtímis því sem ég hafði
það að markmiði að rannsaka þau myrku öfl
sem ríkjandi hafa verið í karlmönnunum í fjöl-
skyldu minni. Þetta var líka rannsókn á reiði
og örvæntingu nútímamannsins.“
Mér skilst að þú hyggist skrifa fleiri skáld-
sögur um reiði og örvæntingu nútímamanns-
ins. Viltu reyna að skilja fyrirbærið?
„Nei, markmið mitt sem rithöfundur er
ekki að reyna að skilja efnið. Styrkur minn
fellst í því að sjá heiminn eins og hann er og
greina frá því. Frumskilyrði þess að geta skil-
ið hlutina er að sjá þá í réttu ljósi. Ég læt
mér hins vegar nægja að horfa á heiminn og
lýsa því sem ég sé. Alltof margir stökkva yfir
það ferli að skoða hlutina og reyna strax að
fara að skilja, en þá er hættan alltaf sú að
greiningin standi á veikum fótum. Mér finnst
mikilvægast að sjá.“
Þú bjóst og starfaðir í Grænlandi um 15 ára
skeið. Veitti það þér innblástur þegar þú fórst
að skrifa Spámennina í Botnleysufirði?
„Ég hef alltaf verið hugfanginn af tímum og
stöðum þar sem menningarheimar mætast.
Sjálfur fékk ég ákveðið menningarsjokk þegar
ég flutti til Grænlands á sínum tíma og gerði
þeirri upplifun minni skil í fyrstu skáldsögu
minni, en kem aftur að efninu frá öðrum
vinkli í Spámönnunum auk þess sem ég fjalla
um sögulega atburði. Kosturinn við að skrifa
um atburði sem eru fjær í tíma og rúmi er að
þá veitist manni oft betri yfirsýn og auðveld-
ara verður að sjá viss mynstur í mannlegu
eðli sem gott er að gera skil í epísku skáld-
sögunni.
Ég er heillaður af nýlendutíma Dana á
Grænlandi. Fyrir nokkrum árum las ég fræði-
grein sem bar yfirskriftina „Spámennirnir í
Botnleysufirði“ og fjallaði um grænlensku
spámennina Maríu Magdalenu og Habakúk,
sem stofnuðu fríkirkjusöfnuð sem naut mikilla
vinsælda og lenti upp á kant við dönsk yf-
irvöld og danska kristniboða seint á 18. öld.
Mér fannst þetta spennandi efni og spann upp
Morten Falck sem lendir inni í miðri hring-
iðunni og menningarárekstrunum. Þannig
flétta ég saman skáldskap og sögulegu efni,“
segir Leine og bendir á að hann hafi valið að
láta Morten Falck vera prest þar sem þeir
voru best menntuðu mennirnir á sínum tíma á
Grænlandi. „Ég tefli saman presti með sín
kristnu gildi og grænlenskum raunveruleika
með þeim afleiðingum að Morten Falck fellur.
Hann upplifir heilmikið syndafall, sem endist
bókina á enda. Til þess að fallið verði sem
mest þarf að byrja hátt og af þeim sökum var
líka spennandi að nota prest, enda gerð krafa
um hærra siðgæði af þeirra hálf. Í Morten
Falck sé ég nútímamanneskjuna birtast, en
hann yfirgefur guð og verður við það klofin
nútímamanneskja.“
Heillaður af siðleysingjum
Hver var helsta áskorunin við skrifin?
„Ætli það hafi ekki verið umfang bók-
arinnar og tilraunir mínar til að láta alla
þræði ganga upp. Þess utan fannst mér hrein
unun að skrifa þessa bók. Mér fannst dásam-
legt að hverfa aftur til Grænlands í gegnum
skrifin, því ég sakna Grænlands. Þegar ég
kom fyrst þangað fannst mér ég strax vera
velkominn og falla inn í samfélagið, en svona
vinsamlegar móttökur voru mér framandi.
Eðlilega heillaðist ég líka af stórbrotinni nátt-
úru landsins, auk þess sem stormasamt líf
mitt í landinu hafði síðar mikil áhrif á mig,“
segir Leine og tekur fram að Spámennirnir sé
hugsuð sem fyrsta bókin í þríleik um sjálf-
stæðisbaráttu Grænlendinga.
„Ég er þegar byrjaður á bók númer tvö
sem fjallar um stofnun nýlendunnar Godthåb
árið 1728. Dönsk yfirvöld völdu 12 karlkyns
fanga úr tukthúsinu og jafnmarga kvenkyns
fanga úr spunahúsinu í Kaupmannahöfn og
neyddu fólkið í hjónaband. Síðan voru pörin
send til Grænlands með það að markmiði að
leggja grunninn að nútímasamfélagi. Þetta gat
bara endað á einn veg – illa og með tilheyr-
andi mannfalli, helmingur allra íbúa við Godt-
håbsfjorden lést innan fárra ára.
Þriðja bókin fjallar um hinn svonefnda
„Konebåds“-leiðangur upp eftir austurströnd
Grænlands á árunum 1883–85 undir stjórn
danska sjóliðsforingjans Gustav Frederik
Holm. Hópurinn sigldi á bátum heimamanna
sem konur reru og náði upp til Ammassalik
sem var gerð að nýlendu árið 1894.“
„Við þráum ljósið“
VERÐLAUNAHÖFUNDURINN KIM LEINE ER HEILLAÐUR AF UMBROTATÍMUM Í SÖGUNNI OG ÞVÍ ÞEGAR MENN-
INGARHEIMAR MÆTAST. SJÁLFUR VARÐ HANN FYRIR MIKLUM ÁHRIFUM ÞEGAR HANN BJÓ Á GRÆNLANDI UM
15 ÁRA SKEIÐ. GEGNUMGANGANDI ÞEMA Í BÓKUM HANS ER ÖRVÆNTING OG REIÐI NÚTÍMAMANNSINS.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
* Frumskilyrði þess aðgeta skilið hlutina erað sjá þá í réttu ljósi.