Morgunblaðið - 26.11.2015, Síða 64

64 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2015
• Konica Minolta fjölnotatækin (MFP) eru
margverðlaunuð fyrir hönnun, myndgæði, notagildi,
umhverfisvernd og áreiðanleika.
• Bjóðum þjónustusamninga, rekstrarleigusamninga og
alhliða prentumsjón.
• Viðskiptavinir Kjaran eru lítil og stór fyrirtæki,
stofnanir og prentsmiðjur sem eiga það sameiginlegt
að gera kröfur um gæði og góða þjónustu.
• Kjaran er viðurkenndur söluaðili á
prentlausnum af Ríkiskaupum.
Síðumúla 12 - 510 5520 - kjaran.is
BLI A3 MFP Line of the Year:
2011, 2012, 2013, 2014
bizhub margverðlaunuð fjölnotatæki
BLI Pro Award:
2013, 2014
Á nýliðnum lands-
fundi Sjálfstæðis-
flokksins var sam-
þykkt málamiðlun þess
efnis að kanna til
þrautar upptöku mynt-
ar sem sé gjaldgeng í
alþjóðaviðskiptum í
stað íslenskrar krónu.
Það voru ungir sjálf-
stæðismenn sem settu
málið á dagskrá með
breytingartillögu þar
sem fram kemur að þeir telja fram-
tíðarlausn í gjaldmiðilsmálum Íslands
felast í öðrum gjaldmiðli en krónunni.
Sú tillaga var á skjön við það sem
fram kom í ræðu formanns flokksins
og drögum að landsfundarályktun.
Hvað er íslenskt atvinnulíf?
Íslenskt atvinnulíf samanstendur
af margs konar iðnaði, sjávarútvegi,
verslun og þjónustu, ferðaþjónustu
og landbúnaði, auk hins umfangs-
mikla opinbera reksturs ríkis og
sveitarfélaga. Atvinnulífið er háð ut-
anríkisviðskiptum. Hluti atvinnulífs-
ins byggist á nýtingu náttúruauðlinda
en annar hluti þess einkum á nýtingu
hugvits, þótt auðvitað fari þetta sam-
an í mörgum tilvikum. Sumar at-
vinnugreinar eru háðar náttúru-
sveiflum en aðrar óháðar veðurfari og
árstíðum.
Kostir þess að nota krónu
Helsti kostur þess að Ísland búi yf-
ir eigin gjaldmiðli er að Seðlabanki
Íslands og stjórnvöld geta beitt hon-
um sem stjórntæki í efnahagsmálum.
Gengi krónunnar sveiflast þá með eða
móti öðrum breytum hagkerfisins í
viðleitni til þess að tryggja ávallt jafn-
vægi og stöðugleika sem best. Þannig
er gjaldmiðillinn m.a. notaður til að
leiðrétta mistök við stjórn efnahags-
mála. Einkum hefur fullt forræði
gjaldmiðilsins þótt hagkvæmt í glím-
unni við við ófyrirséð áföll þjóðarbús-
ins, s.s. aflabrest eða verðfall á út-
flutningsmörkuðum.
Þeir sem eru hlynntir því að krón-
an verði áfram gjaldmiðill Íslands
benda á að upptaka annars gjaldmið-
ils hér í samvinnu við stærri ríki
myndi svipta íslensk
stjórnvöld þeim mögu-
leika að grípa til krón-
unnar og gengis hennar
sem hagstjórnartækis.
Öðrum gjaldmiðli hljóti
óhjákvæmilega að verða
stjórnað út frá hagþróun
í öðrum löndum, býsna
ólíkri okkar.
Að fleiru er að hyggja.
Þegar sagt er að krónan
þýði minna atvinnuleysi
er það gert í skjóli þeirr-
ar kenningar þjóðhag-
fræðinnar að mikil verð-
bólga leiði til minna atvinnuleysis og
öfugt. Þau störf sem verða til vegna
veikrar krónu en yrðu ekki til ef sterk-
ur og lítt hagganlegur gjaldmiðill væri
notaður eru annmörkum háð og verða
seint samkeppnishæf hálaunastörf á
alþjóðlegum vinnumarkaði. Þau verða
væntanlega til vegna þess að fram-
leiðni annarra starfa hefur minnkað og
eru þau því eins konar atvinnubóta-
vinna. Minni framleiðni þýðir lakari
lífskjör fyrir þjóðina. Á Íslandi hefur
framleiðni starfa einmitt verið minni
en hjá nágrannaþjóðum sem skýrir
verri kjör Íslendinga þrátt fyrir gríð-
armiklar auðlindir þjóðarinnar.
Kostnaður við að nota krónuna
Fyrirtæki sem flytja út og keppa
þannig á alþjóðlegum mörkuðum finna
fyrir göllum krónunnar, einnig þau
sem keppa við aðrar þjóðir um hæft
starfsfólk og sérfræðinga. Sum íslensk
fyrirtæki þurfa að glíma við hvort
tveggja. Það eru t.d. hugverka- og há-
tæknifyrirtæki í útflutningi og svo-
nefndar skapandi greinar; fyrirtæki
sem ekki eru frek á náttúruauðlindir
en bjóða yfirleitt vel launuð og eft-
irsótt störf.
Því fylgir umtalsverður kostnaður
að halda úti eigin gjaldmiðli og banka-
kerfi þjóðarinnar er því talsvert dýr-
ara og fjármagnskostnaður hærri en
ella væri. Samtök atvinnulífsins lögðu
árið 2014 fram 10 tillögur um leiðir til
betri lífskjara. Þar kemur m.a. fram
að 70% af heildarskuldum íslenskra
heimila og fyrirtækja var í krónum ár-
ið 2013. Skuldirnar bera 210 milljörð-
um króna hærri vexti á ári hverju en
samsvarandi skuldir á evrusvæðinu,
en nafnvaxtamunur gagnvart evru-
svæði er að jafnaði 6%.
Sagan sýnir að íslenskt hagkerfi er
of lítið til að geta haldið krónunni stöð-
ugri. Gengi hennar hefur frá upphafi
sveiflast mikið og oft hratt, auk þess
eru vextir og vaxtamunur mun hærri
en í nágranna- og viðskiptalöndum
okkar.
Beinn kostnaður fyrirtækja og al-
mennings við krónuna felst t.d. í því að
dýrt er að kaupa gjaldeyri hjá íslensk-
um bönkum. Þannig er mismunandi
gengi skráð á krónuna, seðlagengi og
greiðslukortagengi, sem þýða allt að
3% álag á almennt skráð gengi. Mis-
munur á kaup- og sölugengi seðla er
oft um 5%. Þennan kostnað bera fyr-
irtæki og almenningur ofan á annan
kostnað sem af krónunni hlýst.
Stjórnvöldum hefur reynst erfitt að
standa vörð um krónuna og flestir sem
kynna sér gjaldmiðilsmál eru sam-
mála um að vart verði hægt að afnema
fjármagnshöft að fullu vegna þeirrar
verndar sem svo lítill gjaldmiðill þurfi,
t.d. gagnvart óprúttnum ævintýra-
mönnum hins alþjóðlega fjármála-
heims. Notkun krónunnar þýði því
höft af einhverju tagi svo lengi sem
hún er við lýði.
Fólki er gert erfitt að spara
Krónan fellur og styrkist á víxl. Fall
krónunnar getur af sér verðbólgu en
jafnframt er verðbólga oft ástæða falls
hennar. Hver sem ástæðan er þýðir
það ávallt að hluti af sparnaði fólks er
gerður upptækur. Verðtryggingin hef-
ur verið leið þjóðfélagsins fram hjá
þessum vanda. Að henni er nú mjög
sótt, en Íslendingar kynntust vel af-
leiðingum krónuhagkerfis án verð-
tryggingar á 7. og 8. áratug seinustu
aldar. Þær voru skelfilegar fyrir
marga.
Þeir sem starfrækja fyrirtæki í al-
þjóðlegri samkeppni og leita þurfa til
fjárfesta, innlendra jafnt sem er-
lendra, þekkja að fjárfestingar í
krónuhagkerfi Íslands kalla á hærri
ávöxtunarkröfu fjárfestanna. Við
venjulega og eðlilega áhættu sem
bundin er við sjálfan reksturinn bæt-
ist sú áhætta að setja fjármuni inn í
lokað hagkerfi í fjármagnshöftum þar
sem útgönguleiðir eru ekki þær sömu
og annars staðar. Þessi viðbótar-
ávöxtunarkrafa er umtalsverð og
heldur aftur af fjármagnseigendum í
öðrum löndum að taka þátt í upp-
byggingu atvinnulífs hér.
Frá bankahruni 2008 hefur rekstr-
arumhverfi íslenskra fyrirtækja
reynst óstöðugt. Íslensk stjórnvöld
hafa verið flöktandi í ákvörðunum og
erlendir fjárfestar hafa hrakist brott
eftir sokkinn kostnað. Sjaldan er rætt
um fórnarkostnaðinn af þessu
ástandi, enda erfitt að meta hann.
Enginn veit hvaða viðskiptatækifæri
hafa tapast og hve mikil verðmæti
þar með.
Þegar EES-samningurinn tók gildi
árið 1994 óx viðskiptafrelsi til muna.
Á þessum tíma tókst mörgum ís-
lenskum fyrirtækjum að laða að er-
lenda fjárfesta sem fjármögnuðu vöxt
þeirra næstu ár og áratugi. Nú hafa
mörg þessara fyrirtækja flutt höfuð-
stöðvar sínar frá Íslandi, m.a. Össur,
Actavis, Marel og Marorka. Önnur
hafa verið keypt og flutt alveg burt.
Innan Samtaka sprotafyrirtækja
velta menn því nú fyrir sér hver sé
ástæða þess að þrátt fyrir mikla
grósku og hugmyndaauðgi frum-
kvöðla hafa hlutfallslega mjög fá
sprotafyrirtæki náð að vaxa og auka
veltu sína síðustu ár.
Alþjóðleg samkeppni
um fólk og fyrirtæki
Nýlegar tölur um fólksflutninga til
og frá Íslandi sýna mikinn brottflutn-
ing fólks sl. ár. Líklega er þetta að
nokkru leyti atgervisflótti ungs
menntafólks sem ber að taka alvar-
lega. Ein ástæðan gæti verið hár fjár-
magnskostnaður og að fólk treystir
krónunni illa. Það gera a.m.k. erlend-
ir sérfræðingar sem fyrirtækin reyna
að fá til liðs við sig. Það fólk vill geta
treyst því að sparnaður í krónum sé
bæði öruggur og flytjanlegur landa í
milli þegar á þarf að halda. Reynsla
nokkurra íslenskra fyrirtækja sem
bjóða starfsmönnum á Íslandi að
velja milli þess að fá laun greidd í
krónum eða erlendum gjaldmiðli er
að flestir velja síðari kostinn og ein-
ungis 9 af 25 stærstu fyrirtækjum
landsins velja að gera upp í íslenskum
krónum. Hvað segir þetta okkur um
viðhorf fólks til krónunnar?
Hvernig atvinnulíf
vill ungt fólk?
Krónan – gjaldmiðillinn – er mik-
ilvægur þáttur í atvinnulífi þjóðar-
innar. Þegar ungt fólk horfir til fram-
tíðar varðandi atvinnu og lífskjör er
mikilvægt að muna að krónan getur
ráðið miklu um hvernig atvinnulífið
þróast, hvers konar störf, laun og lífs-
kjör verða í boði á Íslandi í framtíð-
inni. Ungir sjálfstæðismenn virðast
gera ráð fyrir að íslenska krónan geti
ekki orðið gjaldgeng í alþjóða-
viðskiptum. Býður íslenska krónan
upp á það atvinnulífi og kjör sem ung-
ir Íslendingar vilja búa við – eða er
breyting á gjaldmiðlinum vaxandi
nauðsyn?
Áhrif krónunnar
á íslenskt atvinnulíf
Eftir Svönu Helen
Björnsdóttur
Svana Helen
Björnsdóttir
» Býður íslenska krón-
an upp á það at-
vinnulífi og kjör sem
ungir Íslendingar vilja
búa við – eða er breyt-
ing á gjaldmiðlinum
vaxandi nauðsyn?
Höfundur er verkfræðingur, stofn-
andi og stjórnarformaður Stika
og fv. formaður Samtaka iðnaðarins.
Í gær rann út frest-
ur til að skila umsögn-
um við frumvarp til
laga um fullnustu refs-
inga. Einungis vika var
gefin til að koma að at-
hugasemdum til alls-
herjar- og mennta-
málanefndar Alþingis.
Þegar Ólöf Nordal
innanríkisráðherra
lagði frumvarpið fram á Alþingi gerði
Birgitta Jónsdóttir, þingmaður Pí-
rata, alvarlegar athugasemdir við
frumvarpið og sagði það ganga gegn
Evrópsku fangelsisreglunum sem
settar voru af Evrópuráðinu árið
2006. Ísland gerðist aðili að Evrópu-
ráðinu árið 1950 og hefur skuldbundið
sig til að hafa reglurnar til hliðsjónar í
störfum sínum, líkt og Bjarni Bene-
diktsson hafði í huga þegar hann lagði
fram breytingartillögu við núverandi
lög fyrir áratug.
Lagst gegn eftirliti
Nefnd Evrópuráðsins um varnir
gegn pyndingum og annarri grimmi-
legri, ómannlegri eða vanvirðandi
meðferð eða refsingu hefur skoðað að-
stæður frelsissviptra á Íslandi með
nokkurra ára bili síðan 1999. Nú síð-
ast kom eftirlitsnefndin hingað til
lands árið 2012 og gerði þónokkrar at-
hugasemdir við aðbúnað og umgjörð á
framkvæmd frelsisviptingar á Íslandi.
Ekki verður séð að hið nýja frumvarp
taki á þeim athugasemdum sem þar
eru settar fram og er til dæmis sér-
staklega lagst gegn tilmælum nefnd-
arinnar um að sett verði á fót innlent
eftirlit með stöðum sem vista frelsis-
svipta. Slíkt eftirlit er þó í samræmi
við sáttmála Sameinuðu þjóðanna um
varnir gegn pyndingum, nokkuð sem
hefur verið falið umboðsmönnum allra
þjóðþinga á Norðurlöndum og er
þrátt fyrir allt til umfjöllunar á Al-
þingi; að viðkomandi bókun við samn-
ing Sameinuðu þjóðanna verði fullgild
og innleidd í íslenskan rétt.
Heimildir dómstóla
Þá hefur umboðsmaður Alþingis á
undanförnum árum gert allmargar at-
hugasemdir við framkvæmd og laga-
umgjörð fullnustu refsinga, og jafnvel
talið meinbugi vera á lögum. Dómara-
félag Íslands hefur svo í
athugasemdum sínum
til Alþingis lagst gegn,
og varað við, útvíkkun
heimilda fangelsisyfir-
valda til fullnustu refsi-
dóma. Slíkar heimildir
ættu enda að vera á
hendi dómsvalds, en
ekki framkvæmda-
valds. Á þessu er ekki
tekið í því frumvarpi
sem nú er í þinglegri
meðferð.
Full ástæða er til að staldra aðeins
við, og í umræðum um frumvarpið
lagði þingmaður Pírata það einmitt
til. Sagði hún að þetta væri nefnilega
tilvalinn málaflokkur til faglegrar
stefnumótunarvinnu, enda ekkert
eðlilegt við að líta einungis til tiltek-
inna þátta málsins. Hér þarf að fara
fram heildstæð endurskoðun á mála-
flokki, sem snýr auðvitað fyrst og
fremst að því að fjölga úrræðum
dómstóla til úrlausnar mála en um
leið þarf að gera þá kröfu að dómar
séu skýrðir betur en nú er gert til að
eyða réttaróvissu. Það á ekki að vera
hlutverk þeirrar stofnunar sem
fullnustar refsingar, eða ráðuneytis,
að útfæra dóma. Enginn á að velkj-
ast í vafa eftir uppkvaðningu dóms í
hverju hann felst og hvernig hann
skuli fullnusta.
Hvað liggur á?
En frumvarpið skal keyrt í gegn-
um þingið, þrátt fyrir að í innanrík-
isráðuneytinu sé nú unnið að fulln-
ustuáætlun sem ætlað er að vera
framtíðarsýn stjórnvalda í mála-
flokknum í heild. Það virðist sem
byrja eigi á öfugum enda og að mikið
liggi við. Er nema von að maður velti
fyrir sér hvað búi að baki öllum þess-
um asa?
Hrákasmíð á Alþingi
Eftir Davíð
Garðarsson
Davíð Garðarsson
»Dómarafélag Íslands
hefur í athugasemd-
um sínum til Alþingis
lagst gegn, og varað við,
útvíkkun heimilda fang-
elsisyfirvalda til fulln-
ustu refsidóma.
Höfundur er fv. talsmaður fanga.