Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.02.2016, Side 32

punktur í lík-
amsstöðu. Þótt ein-
hverjum þyki það betra fag-
urfræðilega að vera háreistur er það
erfitt fyrir sambúð liða og tauga í hálsi.
Hristingur erfiður hjólreiðamönnum
Stundum er sagt að einn millimetri í munnholi
sé kílómetra ígildi og Héðinn segir það sama
eiga við um hálsinn þar sem hann er svo þétt-
settur liðum, taugum og vöðvum. Á tímum
heilsuvakningar þar sem Íslendingar stunda
alls konar hreyfingu er spurning hvernig er
hægt að passa upp á viðkvæma hálsa og sýna
þeim virðingu.
„Fyrir utan að sleppa hálsteygjum og fer-
ilsæfingum og hafa hökuna á réttum stað ætti
til dæmis ekki að sofa á maganum því þá snýr
höfuðið á hlið. Hreyfingarlega séð er tvennt
Ágæti hálsteygja mýta
Eftir fertugt þarf sérstaklega að passa
hálsinn þar sem það er margt sem fer að
breytast þá í líkamanum.
„Ég er ekki að segja að allir eigi að
hætta að hreyfa sig eða horfa til hlið-
anna, slíkt þarf auðvitað stundum.
Og ég er alls ekki á móti útlima-
teygjum heldur snýst þetta fyrst og
fremst um hrygginn. En ég er gjarn-
an spurður af þeim sem ég meðhöndla
hvort það eigi alla ævi, líka í bata, að
forðast hálsteygjur og ferilsæfingar. Þótt
maður hafi kannski ekki áhyggjur af full-
frísku ungu fólki sem hefur enga sögu um
áverka er ég samt kominn á það að allir
eigi bara að sleppa því – ágæti hálsteygja
sé mýta. Jafnframt getur það skilað fólki
heilmiklu að breyta einföldum atriðum.“
Hvað sjónsvið varðar segir Héðinn gott
að miða við að líta ekki lengra til hliða en
svo sem nemur 45° eða 50% af fullri snúnings-
getu hálsins.
„Það er samt mikilvægt að hafa í huga að
orðin yfirleitt og sjaldan eiga frekar við í þessu
en alltaf og aldrei.“
Hvað er það í hálsteygjum sem hefur vond
áhrif?
„Þá er togað af töluverðu afli í bandvef; vef
sem getur verið með ótal örsár sem maður er
þá hugsanlega að opna.. Þessu er stundum líkt
við garðslöngu. Ef þú beyglar hana þá frussast
vökvi úr örrifum slöngunnar en ef hún fær að
vera bein lekur allt úr öðrum endanum eins og
á að vera. Þegar þessi örsár á bandvefnum
opnast getur lekið inn á hann og út og vefurinn
bólgnar. Gallinn er sá að við finnum ekkert
meðan á teygjunum stendur en er refsað með
afleiðingum, jafnvel eftir 2-3 daga.
Svo er líka annað með teygjurnar en það er
hvað þetta eru stórir vogararmar. Þegar þú
hallar undir flatt ertu að setja mikla þyngd á
hálsliðina sem er kannski erfitt fyrir þá að
taka á móti.“
Hvernig höfuðið er staðsett í kyrrstöðu
skiptir svo máli. Hakan má ekki vera fram-
stæð, það er álag fyrir liðina, og betra að hún
sé nær hálsi. Hvirfillinn ætti að vera efsti
Fjarverkir eru mjög algengir og höfuð-verkur er eitt þekktasta dæmið; verkursem finnst annars staðar en upptökin
eru,“ segir Héðinn Svavarsson sjúkraþjálfari
sem er jafnframt sérfræðingur í greiningu og
meðferð stoðkerfiskvilla en í rúm 25 hefur
hann fyrst og fremst meðhöndlað vandamál
frá hrygg og efri hluta stoðkerfisins; háls- og
höfuðverki, bakverki, brjósklos og ýmislegt
fleira.
Hálsinn sem orsök fjarverkja hefur farið
vaxandi í umræðunni síðustu árin. Tveir af
hverjum þremur hafa glímt við höfuðverk og
13-15% Íslendinga þjást af hálsverkjum eða
verkjum út í útlimi út frá hálsi.
Andleg einkenni eiga
líffræðilegar skýringar
„Vandamál í efri hálshrygg koma gjarnan
fram í höfði en vandamál í mið- og neðri háls-
hrygg leiða niður í axlagrindina; t.d. milli
herðablaða, axlir og hendur. Hálsinn er flókið
hylki sem inniheldur margt; liði, vöðva, sinar,
liðbönd, taugar. Góð sambúð vefja þar er því
mikilvæg og ef eitthvað er ekki í lagi getur það
bitnað á næsta „nágrannavef“. Auk verkja get-
ur fólk upplifað vandamál tengd sjón og heyrn
og jafnvel andleg einkenni sem eiga þó líf-
fræðilegar skýringar; þú upplifir sig flatan og
framtakslausan, með hálfgerðan heilalopa og
það er það sem hefur komið hvað mest á óvart
þar sem maður hefur séð hvernig sumum er
hleypt út úr doðaástandi þegar hálsinn er með-
höndlaður og fólk upplifir sig sem nýja mann-
eskju.“
Meðferð hjá sjúkraþjálfara snýst um hand-
verk fagmannsins, fræðslu og svo að kenna
styrktaræfingar sem hægt er að gera án bún-
aðar. En hvað er það sem Héðinn getur bent
okkur á í sambandi við daglega hluti - bæði
þeim sem eru veikir fyrir en líka þeim sem
vilja fara vel með líkamann?
„Eftir langan tíma í þessu tekur maður eftir
ýmsu sem fer öfugt ofan í fólk. Hálsteygjur og
ferilsæfingar; þar sem litið er langt til beggja
hliða og höfðinu snúið eins langt yfir öxlina og
mögulegt er, er eitthvað sem ég mæli ekki með
en það er mín reynsla að slíkt álag geri engum
gott og sé of mikið álag fyrir særðan vef.
Ég hef séð mikinn mun á þeim sem hafa ver-
ið að gera hálsteygjur sem og þessar stóru fer-
ilsæfingar og hætta því svo og fæ mjög oft að
heyra það að viðkomandi upplifir sig nýja
manneskju við að taka það út.“
Margir telja að vandamál þeirra sé einfald-
lega stirðleiki; að það þurfi að liðka háls og bak
meira. Málið er þó gjarnan flóknara en svo en
margir eru með ofhreyfanlega liði. Í hryggn-
um eru tvö svæði; neðri mjóhryggur og mið-
hálshryggur sem hættir til að vera óstöðugir
og ofhreyfanlegir.
Helstu óvinir ofhreyfanlegra liða eru tveir –
stórar líkamsstöður og hraði; þ.e.a.s. hraðar,
endurteknar hreyfingar sem koma inn á háls-
inn og setja álag á ofhreyfanlega liði. Hreyfing
sem sameinar bæði stórar hreyfingar og hraða
getur reynst mikið álag og maður reynir því að
dempa þessar tvær breytur þegar maður setur
upp æfingaprógramm.“
sem eiginlega allir þola: göngu-
ferðir og skipulögð tækja-
leikfimi með æfingum með
dempuðum hraða og stærð
hreyfinganna. Það er mjög al-
gengt að höfuðverkjafólk þoli illa
að hlaupa, synda og hjóla. Hlaup-
ararnir upplifa kannski góða tilfinn-
ingu í hlaupinu og fyrst á eftir þar
sem blóðflæðisaukning nær um-
fram tregðuna og þetta getur því
verið fölsk tilfinning því bólgan
er jafnvel að aukast við hlaupin
en eftirköstin koma kannski ekki
nærri strax fram.
Hjólreiðamenn sem eru með
verki þurfa að spyrja sig hvort það
gæti tengst þeim hreyfingum því það
er tvennt varðandi hjólreiðarnar. Ann-
ars vegar höfuðstaða hjólreiðamannsins –
hakan er framstæð og höfuðið reigt aftur og
svo er það hristingurinn úr stýrinu sem leiðir
upp í hendur og háls. Margar rannsóknir hafa
sýnt að titringur getur reynst stoðkerf-
inu mjög erfiður; í farartækjum og
við hreyfingu. Þú ert þá að hrista
frumurnar og viðkvæman vefinn.
Það er fleira í sambandi við
hristing og til dæmis eru það
nuddpottar sem mörgum þykir
gott að liggja í og láta bununa
hamra á verknum. Maður upplifir
þá stundarvellíðan en í raun er það sem
gerist einungis það að athyglin er dregin frá
verknum um stund. Skilaboð eru send frá þeim
stað sem bunan dynur á og athygli stjórn-
stöðvarinnar í heilanum dregin frá verknum
um stund. Hristingurinn í nuddpottinum getur
hins vegar verið of mikill og of mikið álag.“
Héðinn segir að lokum að það sé margt sem
sjúkraþjálfarar hafi verið lengi að gera án þess
að þeir geti beinlínis útskýrt það. „Sumt gerir
maður af því að maður bara veit það eftir öll
þessi ár – það er stundum talað um sjötta
skilningarvit sjúkraþjálfarans. En áratuga-
reynsla hefur kennt manni margt og maður er
alltaf að læra eitthvað nýtt. Það er það sem
gerir starfið spennandi.“
Héðinn Svavarsson,
sjúkraþjálfari og sérfræðingur
í stoðkerfisvandamálum,
hefur verið í faginu
í rúman aldarfjórðung.
Hálsteygjur of mikið álag
Héðinn Svavarsson, sjúkra-
þjálfari og sérfræðingur
í stoðkerfiskvillum segir að
hálsteygjur og stórar háls-
hreyfingar séu ekki það
æskilegasta fyrir heilsuna.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
Minna þarf sig
á að hakan sé
ekki of
framstæð.
G
et
ty
Im
ag
es
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Hjólreiðar njóta
vinsælda en staða
höfuðsins meðan
hjólað er getur
valdið verkjum í
höndum og hálsi.
Dæmi um ferilsæf-
ingu sem ætti ekki að
gera; höfðinu er snú-
ið langt til hliðanna
en það er of mikið
álag fyrir hálsinn.
HEILSA Nú þegar marga skortir D-vítamín er gott að safna D-vítamínríkummatvörum í innkaupakörfuna. Lýsi og feitur fiskur hjálpa en gleymið
ekki að sveppir, sérstaklega portabello-sveppir, eru ríkir af vítamíninu.
D-vítamín í sveppum
32 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.2. 2016