Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.02.2016, Blaðsíða 42

42 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.2. 2016
K
ína hefur lengi verið fjölmennasta
ríki veraldar. En síðustu aldirnar
hefur þessi mikli mannfjöldi, oft að
stórum hluta undir einum fána,
ekki skotið öðrum ríkjum skelk í
bringu. Þvert á móti gátu fámenn
ríki í órafjarlægð, en með myndarlegan flota, gert sig
heimakomin þar.
Kína og Rússland og litið nær
Kína Maos var einræðisríki en látið var sem það lyti
stjórn alþýðunnar. Ekki var það í fyrsta sinn sem
Kína bjó við einræði. Sú stjórnskipan, í einni eða ann-
arri mynd, var viðtekin regla. Sama mátti segja um
Sovétríkin og Rússland keisaranna. Nú hnussa menn
yfir því að Rússland kalli sig lýðræðisríki á meðan
Pútín haldi fast um alla tauma. Hið lausbeislaða lýð-
ræði, fyrst undir hinum litríka Jeltsín og svo í hendi
andstöðu hans Pútíns, er sjaldgæft brot í sögu Stór-
Rússlands, því lýðræðið á sinn þátt í stjórnskipuninni,
þótt nokkuð vanti upp á. Það á við um aðra. Hið mikla
vald sem safnast hefur í Brussel, þar sem leiðtogar að-
ildarríkja án samþykkis sinna þjóðþinga taka úrvinda
af svefnleysi ákvarðanir sem þeir sjálfir kalla stór-
kostlegar umbreytingar. „Kröfurnar“ sem Cameron
setti fram og útvatnaði síðan áður en hann viðraði þær
framan í ESB voru ekki samþykktar í ríkisstjórn
Breta, né í breska þinginu eða ræddar í þjóðfélaginu.
Leiðtogar hinna ríkjanna báru það aldrei undir sín
þjóðþing hvaða afstöðu þeir ættu að taka í Brussel og
munu ekki bera það sem sagt er að hafi verið sam-
þykkt undir lýðræðislega yfirvaldið í höfuðborgunum.
Þó segir Cameron, án þess að skammast sín, að gerð-
ar hafi verið breytingar sem þýði að Evrópu-
sambandið sé allt annað á eftir!
Mikið þarfaþing
Evrópusambandsþingið er auðvitað sem viðurkennd
gervistofnun. Því er ætlað óverulegt hlutverk og er
skipað fulltrúum kosnum í kosningum sem sáralítil
þátttaka er í. Það þykir gott ef næst að fá þriðjung
kjósenda á kjörstað og þeir sem fá mest í slíkum kosn-
ingum þykjast góðir fái þeir 30% af þessum 20-30 pró-
sentum sem enn mæta á kjörstað, en fer fækkandi.
Þeir sem best gera eru því með 6-9% af kjósendum á
bak við sig.
Alkunna er að varla nokkur maður veit hver er
fulltrúi hans á ESB-þinginu. Það eina sem menn vita
er að einhver hefur verið sendur í þeirra nafni sem
fulltrúi á jötu allra jatna, sem fóðruð er að innan með
launum, dagpeningum og sporslum sem myndu fá al-
vöru þingmenn til að slefa.
Á Íslandi hafa menn hætt að líta á Alþingi sem lög-
gjafarstofnun. Innanbúðarmenn krefjast þess að litið
sé á Alþingi sem „fjölskylduvænan vinnustað“ og því
sé bannað að halda þingfund beri hann upp á vetrar-
frídaga í skólum.
Þing ESB hefur náð lengra, því þar er almennt litið
svo á að það takmarki mætingarskyldu séu einhverjir
af hundruðum golfvalla í nágrenninu enn opnir. Það er
ótrúlegt að nokkur maður geti mælt bót stjórn-
málalegri úrkynjun af þessu tagi.
Forsendubrestur
Seinustu skoðanakannanir í Rússlandi sýna að Pútín
forseti hafi enn 80 prósenta stuðning landa sinna á
meðan að kollegi Obama þykist góður mælist hann
með helming slíks fylgis.
Efnahagsþvinganir ESB og Obama gegn Rússum
eru misheppnaðar. Ástæðan er sú að skilyrði allra við-
skiptaþvingana vantaði frá byrjun. Markmið þeirra.
Látið var eins og að markmið væri að knýja Rússa til
að skila Krímskaga. Nú eru menn að reyna að kjafta
sig frá þeirri kvöð og segja að viðskiptaþvinganir mið-
ist við vopnahlésskilmála í Minsk. Um þá hafði enginn
heyrt áður en vaðið var út í kelduna.
Er líklegt að það myndi duga til að knýja Banda-
ríkjamenn til að skila Frelsisstyttunni aftur til
Frakka að hóta því að ella yrði fáeinum bandarískum
aðstoðarráðherrum bannað að ferðast til Evrópu allt
þar til átakið „styttan heim“ væri fullkomnað. Og það
jafnvel þótt Ísland yrði með stærri hlut í þeirri bar-
áttu en allir hinir og myndi eyðileggja allan fisk-
markað vestra og setja Icelandair á hausinn að auki, í
þágu góðs málefnis?
Kominn á lappir
Lengi var litið á Kína kommúnismans sem risa á
brauðfótum. Fjölmennið væri ríkinu fremur byrði en
akkur.
En myndin hefur breyst.
Richard Nixon forseti var startarinn sem sneri
hinni miklu vél fyrstu hringina. Snúningurinn var
hægur lengi, en slátturinn er nú orðinn þungur.
Kína breyttist smám saman í stórveldi, þá í herveldi
og er loks verðandi risaveldi. Aðeins innlend koll-
steypa getur hægt á þeirri þróun.
Nú er spurt hvernig þessu alræðisríki kommúnista
tókst að ná svo sterkri stöðu. Það átti ekki að vera
hægt. Spurningin er löskuð. Því að Kína er ekki leng-
ur nema að hluta til kommúnískt alræðisríki.
Það var stórbrotinn valdamaður sem breytti því. Sá
tók eftir því hvernig Sovétríkin lyppuðust niður undan
eigin þunga. Hann sá þau tapa Kalda stríðinu. Ekki
hernaðarlega, þau höfðu verið sigruð efnahagslega.
Þessi maður var Deng Xiaoping. Um tíma virtust öll
valdaspil Kína nokkuð óvænt safnast á hans hendi.
Hann réði úrslitum allra stærstu mála í nærri 15 ár.
Hefðbundið er að leiðtogi Kína hafi einhvern af mik-
ilvægustu titlunum við sitt nafn. Formaður (aðalritari)
kommúnistaflokksins, forseti Kína eða forsætisráð-
herra.
Deng Xiaoping hafði engan slíkan titil. Virðulegasti
titill hans var Forseti kínverska bridssambandsins.
En Deng var í orði og verki viðurkenndur sem „leið-
toginn sem átti lokaorðið“.
Það flæktist fyrir kínverskum forystumönnum,
hvort það gengi gagnvart kennisetningum kommún-
isma að opna sæmilegar glufur fyrir frjálsan markað.
Þetta var úrslitaspurning. Henni gat því aðeins Deng
svarað.
Sagan segir að svar hans hafi verið endastöð allra
einfaldana. Niðurstaða Dengs hafi verið þessi: Það
skiptir ekki máli hvort kötturinn er grár eða svartur.
Það sem skiptir máli er að kötturinn veiði mýs.
Á þessu svari er byggt að Kína varð að efnahags-
legu veldi og er í eðlilegu framhaldi af því orðið að
hernaðarlegu stórveldi, sem hættulegt er að gefa ekki
gaum.
Nú má vera að með þessari kattarmynd sé ekki öll
sagan sögð en við látum hana duga.
En úrskurðir Dengs þegar mikið lá við voru ekki all-
ir eins sæluríkir og kattarmal.
Slökun á kló valdsins og opnun fyrir fjárhagslegt
svigrúm einstaklinga tók að kalla á meira, eins og bú-
ast mátti við, því mannlegt eðli er samt við sig.
Hin hliðin
Um miðjan apríl 1989 tók ungt fólk að safnast fyrir á
Tiananmen-torginu í Peking, Torgi hins himneska
friðar. Tæpum 40 árum fyrr hafði Mao lýst yfir stofn-
un Kína kommúnismans á þessu torgi og grafhýsi
hans stendur við það.
Forystumenn kommúnistaflokksins fipuðust. Þeir
vissu ekki hvernig ætti að bregðast við stækkandi
hópi á torginu sem að auki hafði fengið alheims at-
hygli. Margvíslegum kröfum í frelsisátt var fleytt og
Það kvað vera
fjölmennt í Kína
Reykjavíkurbréf 26.02.16