Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.03.2016, Page 35

gjarnt. Friðarviðleitnin (appeasement) var rétttrún-
aður dagsins. Nær allur þingheimur, sem annars
átti sjaldnast eina rödd, stóð að þeirri stefnu. Rík-
isfjölmiðillinn lofsöng hana. En ekki bara hann.
Flestir hinna „frjálsu fjölmiðla“ gerðu það líka.
Churchill, sem var afburðapenni, var sagt upp sem
pistlahöfundi á sumum þeirra. Setti það persónu-
lega fjárhagsstöðu hans í uppnám. En þurfti þjóðin
að vera blindingi líka? Það voru aðeins liðnir tæpir
tveir áratugir frá lokum heimsstyrjaldarinnar fyrri.
Jafnvel á mælikvarða styrjalda hafði sá hildarleikur
verið sérdeilis ömurlegur, tildrög hans undarleg og
markmiðin óljós. Og ömurlegastur alls var þó
stríðsreksturinn sjálfur, þar sem ungir menn voru
fluttir í förmum til að deyja í skotgröfum án nokk-
urs sjáanlegs árangurs eða tilgangs. Það var því
von að breskur almenningur fagnaði þeim ákaft
sem sögðust hafa tryggt frið um þeirra tíma og
hafa skjal upp á það. Það var algjörlega sjálfsagt að
þjóðin tryði fremur þeim stjórnmálamönnum og
fjölmiðlum sem vildu ekki ögra óbilgjörnum og
forðast stríðsvæðingu heldur en þeim sem virtust
ekki sjá neitt nema stríð framundan. Stríð, sem
þeir sögðu að Stóra-Bretland væri algjörlega
vanbúið undir. Fólkið vildi mega trúa því að með
friðþægingarstefnunni væru velmeinandi menn að
tryggja af fremsta megni, að þeim ungu mönnum,
sem voru að fæðast við lok síðasta heimsbáls, yrði
ekki smalað saman í farma, sem yrðu ferðafærir
þegar sláturhúsin yrðu opnuð á ný á meginlandinu.
En vandinn er stundum sá, að frið gegn ofsaöfl-
um er síst hægt að tryggja með kurteislegri góð-
semd, trúgirni, eftirlæti og undirgefni. Það átti svo
sannarlega við í tilviki Adolfs Hitlers.
Á meginlandi Evrópu heyrast nú sums staðar
raddir sem óttast að þriðja heimsstyrjöldin kunni
að vera handan við hornið og sumir ganga svo langt
að segja að hún sé þegar hafin. Vissulega er
ástandið kvikt og viðkvæmt og mjög illa hefur verið
haldið á því af þeim sem mesta ábyrgð bera. „Aldr-
ei hafa jafnmargir Evrópumenn átt svo mörgum
neyðarfundum jafnlítið að þakka og um þessar
mundir“ gætu menn sagt í hálfkæringi og það með
nokkrum rétti.
Veiklað traust
En sem betur fer er enn ofsagt að heimurinn sé á
brún hengiflugs, sem líkja megi við heimsstyrjald-
irnar tvær. En það er þó ekki allt ólíkt, þótt ýkj-
urnar séu ekki marktækar. Í aðdraganda
heimsstyrjaldarinnar síðari var reynt með öllum
ráðum að þagga niður í þeirri rödd, sem lýsti
áhyggjum og sagði að óhjákvæmilegt væri að
bregðast við áður en vandinn yrði óviðráðanlegur.
Í Þýskalandi hefur blossað upp reiði yfir meintu
samspili fjölmiðla og yfirvalda til þöggunar. Sú reiði
hefur leitt til vantrausts. Ekki er tekið sama mark
á opinberum yfirlýsingum og meðvirkni fjölmiðla.
Það er ekki heillavænlegt að rétttrúnaðurinn sé í
keppni um það, hver sýni mesta mannúð í orði, og
kæfi í leiðinni bráðnauðsynlega málefnalega um-
ræðu um það, hvernig mál eru að þróast. Það er
vissulega ekki útilokað að opin, hófstillt umræða,
byggð á staðreyndum um hvernig komið er, leiði til
aukins óróa og jafnvel ótta. Ekki er það æskilegt.
En vafalaust er, að umræðubann verður til lengdar
miklu skaðlegra. Það hefur sjaldan reynst farsælt
að ýta óþægilegum staðreyndum á undan sér til að
kaupa sér stundarfrið.
Í þessu tilviki mun það fyrr eða síðar leiða til
þess, að þeir sem ofsafengnastir eru og hafa jafnvel
hættuleg markmið í farteski sínu kynnu að yfirtaka
umræðuna þegar þöggunin stenst ekki lengur
þrýsting raunveruleikans.
Þessa sjást þegar nokkur merki í Evrópu. Þau
öfl, sem síst skyldu, eru farin að skjóta rótum. Þess
kann ekki að vera langt að bíða að þau taki að
skyggja á þá sem ættu að standa fyrir umræðu í
anda sannleiksleitar og sáttargerðar um viðbrögð
við alvarlegri vá. Við erfiðan vanda myndi þá bæt-
ast annar heimatilbúinn og ekki minni.
Morgunblaðið/RAX
27.3. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 35