Orð og tunga - 01.06.2012, Qupperneq 102

92
Orð og tunga
Islex orðabókin er veforðabók milli íslensku annars vegar og dönsku, sænsku
og norsku - bæði bókmáls og nýnorsku - hins vegar. Hún var formlega
opnuð á degi íslenskrar tungu þann 16. nóvember 2011 og er nú öllum
aðgengileg án endurgjalds. Islex orðabókin byggist á nýjum íslenskum orða-
bókarstofni sem miðast fyrst og fremst við nútímamál. Hún hefur að geyma
um 50 þúsund íslensk uppflettiorð með jafnheitum eða skýringum á dönsku,
norsku og sænsku, mörg hver með fleiri en eina merkingu. í orðabókinni er
jafnframt mikill fjöldi orðasambanda og notkunardæma sem líka eru þýdd
og talsverður fjöldi fastra orðasambanda hefur fengið stöðu sjálfstæðra upp-
flettiorða þannig að notendur hafa beinan leitaraðgang að þeim. Víða eru
skýringarmyndir við flettumar og framburður orða er gefinn sem hljóðdæmi.
Orðflokkur uppflettiorðanna er tilgreindur svo og kyn nafnorða en beyging
þeirra er gefin með beinni tengingu við sérstakt gagnasafn með beygingu
íslenskra orða, Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls, þar sem sjá má beygingu
þeirra í heild. Mikið er líka um millivísanir milli skyldra orða. Verkinu er
ætlað að svara brýnni þörf fyrir handhægar orðabækur milli íslensku og
hinna norrænu málanna. Það er einkum ætlað nemendum og kennurum á
öllum skólastigum, þýðendum úr og á íslensku og þeim sem þurfa að setja
sarnan texta á einhverju norðurlandamálanna.
Islex er samstarfsverkefni rannsóknar- og háskólastofnana á Islandi, í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Það er kostað of opinberum fjárveitingum
í þátttökulöndunum auk styrkja úr íslenskum og norrænum sjóðum. Alls
hafa um 30 sérfræðingar og þýðendur unnið að verkehrinu á árunum 2006-
2011. Aðalritstjóri verksins er Þórdís Úlfarsdóttir og Halldóra Jónsdóttir er
verkefnisstjóri. Verkið er enn í vinnslu og notendur munu t.d. taka eftir að
sums staðar eru þýðingar á öll málin enn ekki tiltækar þótt þeim fari stöðugt
fjölgandi. Stefnt er að því að fleiri mál bætist við síðar og þegar er hafin
vinna við færeyskan hluta Islex orðabókarinnar.
Orðabækur handa börnum
Barnaorðabók. Ensk-islcnsk, islcnsk-cnsk. Islensk þýðing og staðfæring: Nanna
Rögnvaldardóttir. Myndskreytingar: Jon Ranheimsæter. Reykjavík: Mál og
menning. 2008. (187 bls.) ISBN 978-9979-3-2960-2.
Islcnsk barnaorðabók. Ritstjórar: Ingrid Markan og Laufey Leifsdóttir. Myndir:
Anna Cynthia Leplar. Reykjavik: Mál og menning. 2010. (249 bls.) ISBN 978-
9979-3-3192-6.
Aundanförnum árum hafa komið út tvær orðabækursem ætlaðareru börnum
á aldrinum 8-12 ára. Þær eru í sama broti, ánróta stórar og um margt líkar
að ytri gerð, t.d. eru þær báðar ríkulega myndskreyttar. Sú eldri er tvímála
orðabók milli íslensku og ensku. Hún er þýdd og staðfærð eftir danskri
bók, Min forste mde ordbog (Gyldendal 2006). Skipulag hennar er þannig að