Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.2015, Síða 20

Helgarblað 20.–23. mars 201520 Fréttir
Örvæntingin og játningin
n DV rýnir í fangelsisdagbækur Tryggva Rúnars Leifssonar n Mikilvæg gögn í málinu
F
yrir fáeinum dögum var lögð
fyrir endurupptökunefnd
beiðni um að sektardóm-
ur Hæstaréttar yfir Tryggva
Rúnari Leifssyni og Sævari
Ciesielski í Guðmundar- og Geir-
finnsmáli frá 1980 verði tekinn
upp. Báðir eru þeir Tryggvi Rúnar
og Sævar látnir.
Beiðnin, sem lögð var fram af
Lúðvík Bergvinssyni hjá Bonafide
lögmannastofunni, verður tekin
fyrir í samræmi við ný lagaákvæði
sem heimila endurupptöku mála
látinna dómþola í Guðmundar-
og Geirfinnsmáli. Beiðnin er lögð
fram fyrir hönd Sigríðar Sjafnar
Sigurbjörnsdóttur, eftirlifandi eig-
inkonu Tryggva Rúnars, og Krist-
ínar Önnu Tryggvadóttur, dóttur
hans.
Kristín Anna gaf DV leyfi til þess
að rýna í dagbækurnar og lýsir því
hér hvernig þær varðveittust nán-
ast fyrir tilviljun. Á öðrum stað í
opnunni eru valdar tilvitnanir í
dagbækurnar sem lýsa von og von-
leysi, einangrun og örvæntingu og
bjargfastri sannfæringu Tryggva
Rúnars um sakleysi sitt. Ekki hafa
áður verið birtar jafn ítarlegar lýs-
ingar úr dagbókum hans.
13 ára dómur í Hæstarétti
Í desember 1976 var gefin út
ákæra í Guðmundarmálinu svo-
nefnda. Tryggva Rúnari var gef-
ið að sök að hafa ásamt öðrum
orðið Guðmundi Einarssyni að
bana í Hafnarfirði 27. janúar árið
1974. Tryggvi Rúnar hafði þá setið
í gæsluvarðhaldi frá Þorláksmessu
árið 1975.
Dómur var kveðinn upp í mál-
inu í sakadómi Reykjavíkur 19.
desember 1977. Í niðurstöðum
dómsins var talið sannað, einkum
á grundvelli játninga, að Kristján
Viðar Viðarsson, Sævar Ciesielski
og Tryggvi Rúnar hefðu veist að
Guðmundi, misþyrmt honum með
þeim afleiðingum að hann hlaut
bana af og þeir hefðu síðan falið
líkið. Tryggvi Rúnar var dæmdur í
sakadómi í 16 ára óskilorðsbundið
fangelsi.
Liðlega fjórum árum eftir að
Tryggvi Rúnar var handtekinn féll
dómur í málinu í Hæstarétti. Vafa-
atriði um ásetning ákærða varð til
þess að dómurinn yfir honum var
styttur í 13 ár óskilorðsbundið.
655 daga í einangrun!
Ljóst er af gögnum, sem eru mikil
að vöxtum um Geirfinns- og Guð-
mundarmálin, að Tryggvi Rúnar
þoldi gæsluvarðhaldið, einkum þó
einangrunarvistina, afar illa. Þetta
kemur æði skýrt fram í dagbókum
hans, en fyrst var um þær fjallað
af Helgu Arnardóttur á Stöð 2 árið
2011. Á þeim tíma var þó lítið fjall-
að um innihald dagbókanna , sem
Gísli Guðjónsson réttarsálfræðing-
ur, telur bæði trúverðugar og mik-
ilvægar.
Tryggvi Rúnar sat alls 1.522
daga í gæsluvarðhaldi frá 23. des-
ember 1975 til 22. febrúar 1980.
Þar af var Tryggva Rúnari haldið í
einangrun í 655 daga eða eitt ár og
nærri tíu mánuði sem er fáheyrt í
réttarfari Vesturlanda. Rannsókn
starfshópsins, sem Ögmundur Jón-
asson, þáverandi innanríkisráð-
herra, skipaði árið 2011, er sú um-
fangsmesta sem gerð hefur verið á
Guðmundar- og Geirfinnsmálinu í
seinni tíð og er grundvallargagn í
tilraunum til að fá mál dæmdra og
nú látinna manna tekin upp.
Vert er að hafa í huga að aldrei
hafa fundist lík Guðmundar og
Geirfinns og heldur engin morð-
vopn. Dómarnir sem upp voru
kveðnir fyrir um 35 árum voru því
byggðir nær einvörðungu á játn-
ingum sakborninganna.
Vafasamar játningar
Margt bendir hins vegar nú til þess
að játningarnar hafi verið knún-
ar fram með vafasömum hætti.
Til þessa hefur það þó ekki dug-
að til endurupptöku málanna. Um
síðustu áramót tóku gildi lög sem
heimila engu að síður endurupp-
töku vegna látinna dómþola í Guð-
mundar- og Geirfinnsmálum.
Heimilt er samkvæmt lögum að
endurupptaka mál ef fram koma ný
gögn sem ætla má að hefðu breytt
niðurstöðu dómstóla. Einnig ef
ætla má að lögregla, ákærandi,
dómari eða aðrir hafi haft í frammi
refsiverða háttsemi í því skyni að
fá fram tiltekin málalok. Líka er
heimilt að taka upp mál að nýju ef
líkur eru taldar á að sönnunargögn
hafi verið rangt metin og það hafi
breytt niðurstöðu dómstóla. Loks
er heimil endurupptaka ef veru-
legir gallar hafi verið á meðferð
máls þannig að það hafi haft áhrif
á niðurstöðu þess. Leiða má lík-
ur að því að beiðni um endurupp-
töku fullnægi einu eða fleiri fram-
angreindra skilyrða.
Í skýrslu starfshópsins er með-
al annars talið sannað að sakborn-
ingar hafi verið beittir meira og
kerfisbundnara harðræði en látið
var í veðri vaka í stuttri skýrslu sem
gerð var meðan sakborningar biðu
dóms. Skráning í fangelsisdagbók
fellur vel að staðhæfingum Tryggva
Rúnars um afar slæmt andlegt
ástand hans og andlegt óþol gagn-
vart einangrunarvistinni. Rætt var
um að hann hefði verið nánast
með óráði fyrstu dagana í gæslu-
varðhaldi, meðal annars vegna
svefnleysis.
Tryggvi Rúnar skrifaði í dagbók
sína 26. október 1976: „... tíminn er
orðinn ansi langur, 10½ mánuður
nærri í einangrun. Einn í klefa, já
það er langur tími í lífi eins manns
og vera saklaus fyrir það sem upp á
mann hefur verið borið ...“
Tryggvi Rúnar dró framburð
sinn til baka fyrir dómi í mars 1977
og kvaðst þá hvorki hafa ráðið
Guðmundi bana né nokkru sinni
komið í það hús í Hafnarfirði þar
sem hann og tveir aðrir áttu að
hafa framið verknaðinn.
Einangrun og örvænting
Hér má einnig vitna til viðtals
sem Þorsteinn Antonsson tók
við Tryggva Rúnar fyrir bókina
„Áminntur um sannsögli“. „Ég var
veikur fyrstu dagana, eftir að ég
kom í fangelsið, og ég skildi ekki
þetta tal. Þeir voru líka að tala
um mannshvarf. Þeir héldu fyr-
ir mér vöku sólarhringum saman.
Ég sagði aldrei neinar sögur, en
játaði. Þá höfðu þeir yfirheyrt mig
68 sinnum. Það kemur ekki fram
í skýrslum en verjandi minn fann
þetta út ... Á endanum var ekk-
ert eftir, nema vitneskjan um, að
þeir hættu ekki, fyrr en ég gengi af
vitinu. Skilurðu? Ég fann að ég átti
ekki langt eftir.“ Í samantekt starfs-
hópsins frá 2011 um Tryggva Rún-
ar er talið að sálræn veikindi hans
séu lykillinn að því að skilja hvers
vegna viðnám hans hafi brotn-
að niður eftir 16 daga einangr-
un. Athyglisvert er að dagbókum
fangelsisins og dagbókum Tryggva
Rúnars frá þessum tíma ber saman
um þetta, en í skýrslu starfshóps-
ins, þar sem vísað er í dagbækur
Tryggva Rúnars, segir: „Dagbæk-
ur hans, sem höfundar þessarar
skýrslu telja trúverðugar og ljóst að
hafi verið skrifaðar á meðan hann
var vistaður í gæslvarðhaldinu í
Guðmundarmálinu, gefa góða
lýsingu á slæmu andlegu ástandi
hans í einangruninni og algeru
hjálparleysi. Tryggvi Rúnar var ör-
væntingarfullur maður sem gerði
örvæntingarfullar tilraunir til að
losna úr einangrun, með því að
játa á sig aðild að hvarfi og dauða
Guðmundar Einarssonar.“ n
Jóhann Hauksson
johannh@dv.is „Ég skal standa mig enda þarf ég ekki
að hræðast þar sem ég er
saklaus enda sigrast rétt-
lætið á öllu fyrir rest.
Sigrar réttlætið? Tryggvi Rúnar Leifsson var dæmdur í Guðmundarmálinu. Dagbækur sem hann ritaði í gæsluvarðhaldi og einangrun
styrkja röksemdir um sakleysi hans. Tryggvi lést árið 2009 en farið hefur verið fram á endurupptöku á sektardómi yfir honum frá 1980.
„Saklaus maður“ Forsíða einnar dagbókarinnar
sem Tryggvi Rúnar Leifsson hélt í gæsluvarðhaldi og
einangrun meðan hann beið dóms. Mynd Sigtryggur Ari