Skagfirðingabók - 01.01.2008, Blaðsíða 32

SKAGFIRÐINGABÓK
fyrir karla, þó að ungar stúlkur væru
oft með. En karlar einir fóru í göng-
ur. Konur mjólkuðu kvíaær og kýr,
en þó mjólkuðu karlar stundum með
konum, ef illa stóð á, en þá gat hæg-
lega komið fyrir að kýrnar seldu illa
ef nýjar ómjúkar hendur fóru um
júgur þeirra og gæluorð skorti. A
vetrum höfðu karlar sitthvað fyrir
stafni auk skepnuhirðingar. Þeir táðu
og spunnu hrosshár og brugðu reipi,
bjuggu til hagldir úr horni, smíðuðu
og dyttuðu að amboðum, rökuðu
gærur, blásteinslituðu þær og spýttu
á þil.
Samgöngutækið var vitaskuld
hesturinn og þótti ekki annað við
hæfi en konur riðu í söðli, unglingar
urðu oft að láta sér nægja gæruskinn
eða þófa. Ferðalög gátu orðið hröslu-
leg og jafnvel hættuleg, ef menn
voru illa drukknir og ef yfir vond
vatnsföll var að fara, svo sem Buslu.
Fyrir kom að smábörn væru flutt í
móhripum á klakki á milli bæja og
voru þau þá vafin í sængur. Þegar
flytja þurfti veikt fólk og sleðafæri
var, var sleginn saman kassi á sleðann
og sjúklingurinn fluttur þannig í
rúmfötum. Og úr því að minnst er á
rúmföt er stundum talað um að
„mýkja undirsængurnar". Voru konur
mislagnar við það. Gunnhildur á
Hraunhömrum „mýkti“ sæng Þorgeirs
bónda síns sérstaklega vel, en Sigur-
fljóð á Hálsi illa. Þessar mýkingar
hygg ég að skýrist af því, að und-
irsængur voru þykkar fiðursængur,
oft af fiðri sjófugla, sem vildi hnykl-
ast, en ekki dúnsængur.
Bændur voru misduglegir við
jarðabætur. Fremstir í flokki voru þar
líklega Kristján á Hofi og Sigurður á
Hraunhömrum. Sá síðarnefndi þræl-
aði sér endalaust út við ofanristu með
spaða uns allt Hvammstúnið var
orðið rennislétt. Síðar komu plógur
og herfi, ungir menn lærðu plæging-
ar og allt varð léttara og gekk
greiðara.
Eins og af framangreindu má sjá var
verkaskipting milli karla og kvenna
yfirleitt skýr. Konur sinntu verkum
innanbæjar, en karlar utanbæjar og
hlutverkum við heyskap var skipt eftir
nokkurn veginn föstum reglum. I
sögum Guðrúnar kemur vel fram
að það var litið óhýru auga ef farið
var yfir markalínu verkskiptingar.
Það þótti afar ókvenlegt að hirða fé
og fara í göngur. Ókvenlegt var að
ríða í hnakk og venjulegu pilsi, svo að
ekki sé talað um að ganga í karl-
mannsfötum.
I þeim sögum sem lengst gengu í
átt til nútímans var sláttuvélin tekin
við af orfinu og bílar af hestunum, í
kaupstaðarferðum að minnsta kosti,
og vélbátar leystu árabátana af hólmi.
Sími var kominn í þorpin og á helstu
bæi þar í nánd og útvarpið flutti fólki
fréttir, ekki síst veðurfréttir.
Taka má fram, að því fer fjarri, að
frá framangreindu sé sagt í einhvers
konar fræða- eða þjóðháttastíl. Það
kemur einungis fram þar sem við á
sem eðlilegur og sjálfsagður hluti frá-
sagnarinnar, og getur því verið að nú-
tímalesandi eigi stundum erfitt með
að átta sig á hvað átt er við með að
„taka af‘ (rýja) og „taka ofan af‘ (ull).
Þá er að víkja að veðurlýsingum,
en þær koma víða fyrir. Öllu réttara
væri þó líklega að tala um tíðarfar.
Glefsur úr sögunum sýna hvernig
höfundur fjallaði um það efni:
28