Skagfirðingabók - 01.01.2008, Síða 40

SKAGFIRÐINGABÓK
Margt sem þótti gott á átjándu og
nítjándu öld þótti ekki merkilegt
á þeirri nítjándu og tuttugustu.
„Ureltur smekkur" er vissulega af-
stætt hugtak. Hvað skyldi tuttugasta
og fyrsta öldin bera í skauti sínu?
Hverjir teljast þá góðir höfundar af
þeim sem hátt bar á þeirri tuttug-
ustu? Hvað verður þá um Guðrúnu
frá Lundi?
Eiginlega finnst mér, að Guðrún
frá Lundi hafi aldrei þurft að „semja“
neitt, ekki hugsa einhverja atburðarás
eða fléttur fyrirfram. Hún hvarf bara
í dalinn sinn eða á ströndina. Þar var
fólkið hennar. Hún þurfti einungis
að fylgjast með því og hlusta á það.
Hennar hlutverk var að „segja frá“.
Ætli henni hafi fundist hún ráða
miklu um framvindu lífs þess eða
hvað á daga þess dreif? Lifði það ekki
lífi sínu án íhlutunar hennar? Vissu-
lega gat hún látið í ljós ánægju eða
vanþóknun á framferði sumra og fellt
dóma. Það gerði hún oft og einatt.
Hún var alls ekki hlutlaus áhorfandi.
En Guðrún var fremur öðru sögumað-
ur. Frásagnargleði hennar og frásagn-
arþörf var einstök. Stundum var eins
og hún gæti ekki hætt að segja frá,
eins og t.a.m. í síðustu bók hennar.
Sögukonur, sumar bráðsnjallar, hafa
löngum verið til á Islandi og íslensk-
ar bókmenntir eiga þeim mikið að
þakka. Þær hafa þó sjaldnast skráð
sögur sínar á blöð heldur flutt þær
munnlega ungum hlustendum sínum,
oft af miklu listfengi. Þannig mun
tilkomið margt af hinum hrífandi
ævintýrum og líklega margar huldu-
fólkssagnanna. Guðrún frá Lundi læt-
ur eina af persónum sínum, Önnu
gömlu í skúrnum, segja eina langa
sögu, raunar heila bók, Gulnuð blöð.
Það er varla tilviljun að þessi saga er
lítt stílfærðar bernskuminningar
Guðrúnar sjálfrar og þá er nærtækt
að ætla að Anna þessi sé höfundurinn
sjálfur.
Sumum þótti það ekki merkileg
iðja, þegar Jón Árnason hóf söfnun
þjóðsagna og ævintýra sinna. Kannski
hefur einhverjum verið svipað í huga
og Bjarna Benediktssyni í framan-
greindum ritdómi. Hvað átti það að
þýða að vera að skrifa upp þetta rugl
eftir afgömlum kerlingum, sem engir
höfðu gaman af nema fávísar barn-
kindur? Samt fór svo að mætir og
lærðir menn tóku að sjá, að hér voru
á ferðinni einstæðar bókmenntir,
þjóðargersemi, sagnasjóður, sem
geymst hafði í sálardjúpi fátækrar
þjóðar um aldir. Þjóðsögur Jóns Árna-
sonar voru lesnar upp til agna af
ungum jafnt sem öldnum. Líkt var
farið um sögur Guðrúnar frá Lundi.
Ekkert skorti þó á að þeir sem töldu
sig kjörna smekkmenn á bókmenntir
teldu þetta ómerkilegar sögur — fá-
nýtar kerlingabækur. Að því kom þó
— líkt og með Þjóðsögurnar — að fleiri
og fleiri fóru að átta sig á kostunum.
Sögur Guðrúnar eru einstakar að því
leyti hversu vel þær endurspegla sál-
arlíf alþýðufólks til sveita á vissu
tímabili. Við kynnumst því hvernig
það hugsaði, hvað það talaði hvert
við annað og hvernig það komst að
orði, hverjar voru áhyggjur þess,
hvað gladdi það og eftir hverju það
sóttist. Allt verður þetta Ijóslifandi
fyrir lesandanum. Sögur Guðrúnar
voru líka lesnar upp til agna hvað sem
hver sagði. Nú er svo komið að erfitt
er að ná bókum hennar saman fyrir þá
36