Læknablaðið - 01.07.2016, Blaðsíða 14

330 LÆKNAblaðið 2016/102
meðgöngu í þeirri rannsókn fjölgaði jákvæðum DAT- prófum ný-
bura umtalsvert og var skýringin talin óvirkur flutningur anti-D
mótefnis yfir fylgju til fósturs.17
Áhugavert var að yfir 20% mæðra nýbura með jákvætt DAT-
próf vegna rauðkornamótefna annarra en anti-A/-B höfðu fengið
blóðgjöf fyrir meðgöngu en aðeins tæp 5% mæðra annarra barna
í rannsókninni. Þetta kemur heim og saman við þá staðreynd að
þótt parað sé fyrir helstu mótefnisvökum við blóðgjöf getur næm-
ing fyrir öðrum mótefnisvökum átt sér stað.18 Anti-Kell (K) er sér-
stakt í þessu samhengi en bandarísk rannsókn sýndi að 2/3 kvenna
með það mótefni höfðu sögu um fyrri blóðgjöf.19 Í okkar rannsókn
hafði aðeins ein af fjórum konum með Kell-mótefni sögu um blóð-
gjöf, en lægra hlutfall má skýra með því að hér á landi er konum á
barneignaraldri gefið Kell-neikvætt blóð samkvæmt verklagi Blóð-
bankans. Í ljósi þessara niðurstaðna má velta því fyrir sér hvort
rétt væri að gefa konum á barneignaraldri rauðkornaeiningar sem
væru samræmanlegar hvað varðar fleiri mótefnavaka til þess að
forðast næmingu gegn þeim.
Af þeim nýburum sem voru með jákvætt DAT vegna anti-A
fengu 45,2% meðferð en marktækt hærra hlutfall þeirra sem voru
með anti-B, eða 62,9%. Af þeim börnum sem fengu blóðskipti var
eitt tilfelli vegna anti-A en tvö vegna anti-B þó svo að 3,5 sinnum
fleiri tilfelli ABO-blóðflokkamisræmis hafi greinst hjá börnum í
blóðflokki A. Þetta bendir til þess að anti-B mótefni hafi almennt
alvarlegri afleiðingar í för með sér en anti-A og samrýmist sú
ályktun niðurstöðum annarra rannsókna.20 Nýburar mæðra með
rauðkornamótefni önnur en anti-A/-B fengu marktækt lengri ljósa-
meðferð en aðrir nýburar. Þessi börn voru 80,0% þeirra sem fengu
blóðgjöf og 62,5% þeirra sem fóru í blóðskipti, þrátt fyrir að vera
aðeins 20,4% alls rannsóknarhópsins. Þetta er í samræmi við þá al-
mennu skoðun að ABO-blóðflokkamisræmi valdi vægari tilfellum
af FNB samanborið við önnur rauðkornamótefni.5, 21
Athygli vekur að af þeim 8 nýburum sem þurftu blóðskipti var
jákvætt DAT í þremur tilfellum vegna ABO-blóðflokkamisræmis,
en eins og áður hefur komið fram er almennt talið að anti-A og
anti-B mótefni valdi vægari FNB en Rhesus-mótefni. Hjá þess-
um þremur börnum var DAT ekki gert fyrr en við 1-3 daga ald-
ur en ekki við fæðingu. Hefði DAT verið gert strax eftir fæðingu
og hækkun á bilirúbíngildum nýburans greinst í kjölfarið, hefði
ljósa meðferð getað hafist fyrr og hugsanlega hefði verið komist
hjá blóðskiptameðferð. Þetta styður þá hugmynd að gera eigi DAT
á naflastrengsblóði barna allra kvenna í O-blóðflokki líkt og tíðk-
ast í sumum löndum.22,23 Kanadísk rannsókn birt 2006 benti til
hárrar tíðni endurinnlagna nýbura vegna gulu og alvarlegs FNB,
oftast vegna ABO-misræmis, og að þörf væri á aðgerðum til þess
að bæta tímanlega greiningu nýburagulu.24 Hins vegar er notkun
DAT-prófs á naflastrengsblóði sem skimtæki hjá öllum mæðrum í
O-blóðflokki ekki óumdeild þar sem þessi aðferð hefur takmarkað
forspárgildi fyrir FNB og hefur kostnað í för með sér.25 Þó er mik-
ilvægt að koma upp skilvirku kerfi til þess að spá fyrir um og/eða
greina snemma nýburagulu af völdum blóðrofs þar sem mæður og
nýburar eru að jafnaði útskrifuð af fæðingardeild innan við sólar-
hring frá fæðingu og erfitt getur verið að greina gulu út frá húðlit
barnsins eftir útskrift.
R A N N S Ó K N
Eftir að farið var að nota ljósameðferð í auknum mæli hefur
blóðskiptameðferðum fækkað til muna og hafa blóðskipti ekki
verið gerð á nýbura hér á landi síðan árið 2009. Hugsanleg skýring
er bætt eftirlit á meðgöngu og tímanlegt inngrip ef merki eru um
alvarlegt blóðrof. Enn fremur tíðkaðist áður fyrr að meðhöndla
börn með alvarlegt blóðrof frekar með blóðskiptum en ljósum,
því blóðskipti minnkuðu áframhaldandi blóðrof og þar með lík-
ur á því að börnin þyrftu blóðgjöf síðar. Hin seinni ár hafa börn
með alvarlegt blóðrof hins vegar fremur verið meðhöndluð með
kröftugri ljósameðferð og þannig reynt að forðast blóðskipti. Aðr-
ir meðferðarkostir en blóðskipti hafa verið reyndir, og rannsóknir
hafa sýnt að fyrirbyggjandi ónæmisglóbúlínmeðferð hjá nýbur-
um með FNB getur dregið úr lengd ljósameðferðar og sjúkrahús-
dvalar, þó ekki hafi verið sýnt fram á að slík meðferð dragi úr
þörf á blóðskiptameðferð.26, 27 Einn nýburi með FNB hefur verið
meðhöndlaður með háskammta ónæmisglóbúlíni á Íslandi svo
vitað sé. Þó fækkun blóðskipta sé vissulega jákvæð þróun leiðir
hún óhjákvæmilega af sér færri tækifæri til þjálfunar starfsfólks
Landspítala í framkvæmd blóðskipta. Með minnkandi reynslu
eykst áhættan við meðferð og einnig er hugsanlegt að læknar
veigri sér við að beita henni. Ekki eru til íslenskar klínískar leið-
beiningar um blóðskiptameðferð nýbura en erlendar leiðbein-
ingar eru hafðar til hliðsjónar. Gagnlegt væri að útbúa klínískar
leiðbeiningar sem taka mið af fyrri reynslu, aðstæðum og öðrum
verklagsreglum hér á landi.
Niðurlag
Helstu niðurstöður þessarar rannsóknar voru að meirihluti já-
kvæðra DAT-prófa á árunum 2005-2012 var vegna ABO-blóð-
flokkamisræmis og nánast helmingur þeirra barna þurfti með-
ferð, þar af þrjú blóðskiptameðferð. Í ljósi þessara niðurstaðna er
rétt að hugleiða hvort gera ætti DAT-próf á naflastrengssýnum ný-
bura allra mæðra í blóðflokki O eða innleiða aðrar aðferðir til þess
að greina nýburagulu snemma. Anti-D er algengara á meðgöngu
hérlendis en víða erlendis þar sem reglubundin gjöf RhIg á með-
göngu hefur verið innleidd. Stefnt er að innleiðingu á fyrirbyggj-
andi gjöf RhIg á meðgöngu á Íslandi og verður gjöf RhIg stýrt
með sameindaerfðafræðilegri greiningu á RhD blóðflokki fósturs
með blóðsýni frá móður svo einungis RhD neikvæðar mæður
sem ganga með RhD jákvæð fóstur fá RhIg. Blóðskiptameðferðir
á nýburum vegna FNB voru fáar á rannsóknartímabilinu og má
sennilega rekja það til bættrar greiningartækni, eftirlits og öfl-
ugri ljósameðferðar. Gagnlegt væri að gera séríslenskar klínískar
leiðbeiningar um eftirlit og meðferð nýbura sem eiga á hættu á
að fá FNB.
Þakkir
Guðrún Svansdóttir forstöðunáttúrufræðingur í Blóðbankanum
og annað starfsfólk Blóðbankans fá sérstakar þakkir fyrir aðstoð
við upplýsingaöflun. Starfsfólk skjalageymslu Landspítala í Vest-
urhlíð fær þakkir fyrir hjálp við leit að sjúkraskrám. Einnig fær
Anna Haarde skrifstofustjóri á kvennadeild og starfsfólk kvenna-
deildar kærar þakkir fyrir veitta aðstoð.